Ἐπ᾿ ἀφορμῇ μιᾶς ἐξαιρέτου «διδασκαλίας» τοῦ ἀειμνήστου Οὐμπέρτο Ἔκο πρὸς τὸν ἐγγονὸν του, ὡς αὕτη φέρεται γενομένη ἐπιστολικῶς καὶ ἔχει εὑρέως ἀναρτηθῇ εἰς παντοίας ἱστοσελίδας ἄλλων, ὁ διαπρεπὴς στοχαστὴς «συναντᾷ» τὸν Εὐριπίδην καὶ «σπάει τὰ μοῦτρα» τῶν λογῆς κατεργαραίων, οἱ ὁποῖοι ἀπὸ θέσεως ἰσχύος δημιουργοῦν μιὰν Ἐκπαίδευσιν διὰ τὰ παιδιὰ μας, δομημένην ἐπὶ τῶν προτύπων τῆς ἱστορικῆς ἀμνησίας, τῆς καταφρονήσεως τῶν κλασσικῶν καὶ θεωρητικῶν σπουδῶν, -ὡς «ἀχρήστων»-, τῆς τεμμαχίσεως τοῦ ἐργασιακοῦ πεδίου εἰς ἄτομα ἐργαζόμενα «ἐξειδικευμένως» καὶ μὴ γνωρίζοντα ποῖον εἶναι τὸ ὅλον ἔργον, ποῖοι τὸ κατευθύνουν, ποῖοι θὰ κερδίσουν ἐξ αὐτοῦ καὶ κυρίως, ποῖοι θὰ μᾶς βλάψουν δι᾿ αὐτοῦ.
2014. Περιοδικὸν «Ἐσπρέσσο». (Διατηρεῖται ἐξ ἀνάγκης ἡ «ὀρθογραφία» τοῦ κειμένου).
«Αγαπητέ μου εγγονέ αν πας σε έναν κινηματογράφο, θα πρέπει να μπεις μέσα μια συγκεκριμένη ώρα, όταν αρχίζει η ταινία, και όταν η προβολή ξεκινά, είναι σαν κάποιος να σε παίρνει από το χέρι και να σου λέει τι συμβαίνει.
Στα χρόνια μου μπορούσε κανείς να μπει στην αίθουσα οποιαδήποτε στιγμή, θέλω να πω στο μέσο της προβολής. Έμπαινε τη στιγμή που συνέβαιναν ορισμένα πράγματα και προσπαθούσε να καταλάβει τι είχε προηγηθεί. Αργότερα, όταν η ταινία ξανάρχιζε, μπορούσε να διαπιστώσει αν είχε καταλάβει σωστά την υπόθεση, εκτός του ότι, αν είχε ενδιαφέρον, μπορούσε να μείνει και να την ξαναδεί.
Η ζωή είναι σαν μια ταινία της δικής μου εποχής. Όλοι ερχόμαστε στη ζωή
όταν κάποια πράγματα έχουν ήδη συμβεί πριν εκατοντάδες χιλιάδες χρόνια, και
είναι σημαντικό να μάθουμε τι έχει συμβεί πριν εμείς γεννηθούμε. Το σχολείο
εκτός από τις προσωπικές σου αναγνώσεις, θα έπρεπε να σου διδάσκει να
απομνημονεύσεις αυτά που συνέβησαν πριν τη γέννησή σου. Φαίνεται όμως ότι δεν
το κάνει καλά διότι διάφορες έρευνες μας λένε ότι τα σημερινά παιδιά, ακόμη και
τα πιο μεγάλα που φοιτούν στα Πανεπιστήμια, αυτά που έχουν γεννηθεί το 1990,
δεν ξέρουν - και ίσως δεν θέλουν να ξέρουν - τι είχε συμβεί το 1980, για να μη
μιλήσουμε για το τι συνέβη πριν πενήντα χρόνια.
Ας αφήσουμε όμως το σχολείο. Ένα αγόρι του σήμερα δεν γνωρίζει ποιοι ήταν
οι ηθοποιοί του κινηματογράφου είκοσι χρόνια πριν, ενώ εγώ ήξερα ποια ήταν η
Φραντσέσκα Μπερτίνι, που πρωταγωνίστησε σε βουβά φιλμς είκοσι χρόνια πριν
γεννηθώ. Ίσως γιατί ξεφύλλιζα παλιά περιοδικά που συσσωρεύονταν στην ντουλάπα
του σπιτιού μας, και αυτό ακριβώς σε καλώ να κάνεις: να ξεφυλλίζεις κι εσύ
παλιά περιοδικά, καθώς πρόκειται για έναν τρόπο να μάθεις τι είχε συμβεί πριν
εσύ γεννηθείς.
Αλλά γιατί είναι τόσο σημαντικό να γνωρίζουμε τι συνέβη πριν; Διότι πολλές
φορές ό,τι συνέβη στο παρελθόν, σου εξηγεί γιατί ορισμένα πράγματα συμβαίνουν
σήμερα και είναι ένας τρόπος να εμπλουτίζουμε τη μνήμη μας. Αυτό δεν μπορείς να
το κάνεις μόνο με τα βιβλία και τα περιοδικά, αλλά και με το Ίντερνετ, το οποίο
μπορούμε να το χρησιμοποιήσουμε όχι μόνο για να κάνουμε chat με τους φίλους μας, αλλά, και με την Ιστορία του κόσμου.
Πότε εξαφανίστηκαν οι δεινόσαυροι; Η Κιβωτός του Νώε θα μπορούσε να έχει
ένα πηδάλιο; Ποιο ήταν το όνομα του προγόνου του βοδιού; Υπήρχαν περισσότερες
τίγρεις πριν από εκατό χρόνια απ' ό,τι σήμερα; Πως ονομάστηκαν οι τρεις
καραβέλες του Χριστόφορου Κολόμβου; Τι ήταν η αυτοκρατορία του Μάλι; Ποιος ήταν
ο δεύτερος Πάπας στην ιστορία; Πότε εμφανίστηκε ο Μίκυ Μάους;Θα μπορούσα να
θέσω ατέλειωτα ερωτήματα και όλα θα ήταν ωραίες περιπέτειες έρευνας. Θα έλθει η
μέρα που θα είσαι ηλικιωμένος και θα νιώθεις ότι έχεις ζήσει χίλιες ζωές, γιατί
θα είναι σαν να ήσουν παρών στη Μάχη του Βατερλό, ότι παρακολούθησες τη
δολοφονία του Ιούλιου Καίσαρα, κι ότι ήσουν πολύ κοντά στο σημείο όπου ο
Μπερτόλντο Νέρο, αναμιγνύοντας ουσίες σε ένα γουδί για να βρει τον τρόπο να
φτιάξει χρυσό, ανακάλυψε κατά λάθος την πυρίτιδα και εκτινάχθηκε στον αέρα.
Αντίθετα, άλλοι φίλοι σου, οι οποίοι δεν θα έχουν καλλιεργήσει τη μνήμη
τους, θα έχουν ζήσει μία μόνο ζωή, τη δική τους, που θα πρέπει να ήταν και
μελαγχολική και στερημένη από μεγάλες συγκινήσεις. Καλλιέργησε, λοιπόν, τη
μνήμη σου».
Εὐριπίδης. Ἀπόσπ. 910.
«Ὄλβιος ὅστις τῆς ἱστορίας ἔσχε μάθησιν μήτε πολιτῶν ἐπὶ πημοσύνην μήτ’ εἰς ἀδίκους πράξεις ὁρμῶν, ἀλλ’ ἀθανάτου καθορῶν φύσεως κόσμον ἀγήρων, πῇ τε συνέστη καὶ ὅπῃ καὶ ὅπως. Τοῖς δὲ τοιούτους οὐδέποτ’ αἰσχρῶν ἔργων μελέδημα προσίζει».
Πάντως, ὅπως καὶ νὰ τὸ δοῦμε,
προτιμώτερος ἕνας ἄνθρωπος ποὺ γνωρίζει τὰ γεγονότα τοῦ παρελθόντος τοῦ εἴδους
του, ἔστω καὶ ἄν αὐτὸς ἀδυνατῇ νὰ τὰ κρίνῃ, ἔναντι κάποιου ὁ ὁποῖος δὲν
γνωρίζει τίποτε. Κυρίως δέ ἔναντι κάποιου ὅστις κρίνει παρ᾿ ὅτι ...δὲν γνωρίζει.
Ὑπὸ τὴν ἀνωτέρω πεποίθησιν,
φρονῶ ὅτι ἀποστολὴ τῆς ἐκμαθήσεως τῆς Ἱστορίας (οἱ ἐπικυρίαρχοι τὴν ἔχουν ἀναθέσῃ
εἰς τοὺς λεγομένους «φιλολόγους» -τὶ ἔννοια καὶ τούτη!-), πρέπει νὰ εἶναι -ναί-,
ἡ «στείρα ἐκμάθηση γεγονότων», ἡ «στείρα ἀπομνημόνευσή τους».
Ἡ κρίσις πρέπει νὰ ἔλθῃ μόνη
της, ἀνεπηρρέαστος καὶ ἐκ βαθέων.
Αἱ κρίσεις καὶ οἱ στοχασμοὶ ὅλων
ἐκείνων ποὺ φορτωμένοι μὲ τὰς ἀθλίας φυλετικάς, κομματικὰς καὶ θρησκευτικὰς των
ταυτότητας, ἐπιδιώκουν νὰ «μάθουν ἱστορία» εἰς τὰ παιδιὰ μας, εἶναι παντελῶς ἄχρηστοι.
Ἐμεῖς, -οἱ «κοινοὶ ἄνθρωποι»-
βεβαίως καὶ δικαιούμεθα νὰ κρίνωμε καὶ νὰ στοχαζόμεθα καὶ νὰ ταλαιπωρῶμεν ἀλλήλους
διὰ τῶν κρίσεων καὶ τῶν σκέψεών μας.
