Ἑλληνικαὶ Νίκαι καὶ Ἧτται.
Εἰκονομαχία ἢ, μία διαφορετικὴ προσέγγισις μιᾶς θρησκευτικῆς ἐπετείου.
...οἳ καὶ προσπελάσαντες τῇ βασιλίδι πόλει ιη΄ τοῦ Ἀπριλλίου μηνὸς τῆς ι΄ ἰνδικτιῶνος ἡττῶνται συμβαλόντες τοῖς Βυζαντίοις, ἐμπρησθέντων αὐτῶν τῶν νηῶν τῷ σκευαστῷ πυρί. καὶ οἱ μὲν βυθίζονται περὶ τὸν λάκκον, ἐν οἷς καὶ Ἀγαλλιανὸς ἔνοπλον ἑαυτὸν ἐπόντωσεν, οἱ δὲ ζῶντες τῷ κρατοῦντι προσρύονται. καὶ ἀποτέμνονται τὰς κεφαλὰς Κοσμᾶς τε καὶ Στέφανος, αὔξει δὲ τῇ κακίᾳ Λέων ὁ δυσσεβὴς καὶ οἱ τούτου σύμφρονες τὸν κατὰ τῆς εὐσεβείας διωγμὸν ἐπιτείνοντες. (405).
ΘΕΟΦΑΝΟΥΣ ΑΜΑΡΤΩΛΟΥ ΜΟΝΑΧΟΥ ΚΑΙ ΗΓΟΥΜΕΝΟΥ ΤΟΥ ΑΓΡΟΥ ΚΑΙ ΟΜΟΛΟΓΗΤΟΥ ΧΡΟΝΟΓΡΑΦΙΑ ΕΤΩΝ ΦΚΗʹ ΑΡΧΟΜΕΝΗ ΑΠΟ ΠΡΩΤΟΥ ΕΤΟΥΣ ΔΙΟΚΛΗΤΙΑΝΟΥ ΕΩΣ ΔΕΥΤΕΡΟΥ ΕΤΟΥΣ ΜΙΧΑΗΛ ΚΑΙ ΘΕΟΦΥΛΑΚΤΟΥ ΥΙΟΥ ΑΥΤΟΥ· ΤΟΥΤ' ΕΣΤΙΝ ΑΠΟ ΤΟΥ ΕΨΟΖʹ ΕΤΟΥΣ ΤΟΥ ΚΟΣΜΟΥ ΕΩΣ ΕΤΟΥΣ ΣΤΕ ΚΑΤΑ ΤΟΥΣ ΑΛΕΞΑΝΔΡΕΙΣ, ΚΑΤΑ ΔΕ ΡΩΜΑΙΟΥΣ ΣΤΚΑʹ.
Εἰς τὴν Ἱστορίαν του ὁ Κωνσταντῖνος Παπαρηγόπουλος καὶ ἐν τοῖς κεφαλαίοις τοῖς σχετικοῖς πρὸς τὴν Ἑλληνορωμαϊκὴν (κατὰ τοὺς Δυτικοὺς Βυζαντινὴν) Αὐτοκρατορίαν, ἀφιερώνει μέγα μέρος καὶ πολλὰ κεφάλαια εἰς τὴν κατὰ τὸν η΄ μ.Χ. αἰῶνα ἐπιχειρηθεῖσαν πολυσχιδὴ μεταρρύθμισιν τοῦ αὐτοκράτορος Λέοντος γ΄ τοῦ Ἰσαύρου καὶ τῶν λεγομένων εἰκονομάχων ἐπιγόνων του.
Ὁ ἱστορικὸς μας, πρέπει νὰ τοῦ ἀναγνωρισθῇ, κατέβαλε μίαν δύσκολον καὶ σκληρὰν προσπάθειαν συγγράψας τὸ κολοσσιαῖον τοῦτο ἔργον, τὸ ἀρχόμενον ἀπὸ τῆς ἱστορικῶς καταγεγραμμένης ἐμφανίσεως τοῦ ἔθνους μας, περατούμενον δὲ ὁμοῦ μετὰ τοῦ αἰσίου πέρατος τῆς Ἐθνεγερσίας.
Ἴσως ἂν ὁ ἀγαθοδαίμων Ἰάκωβος Φίλιππος Φαλμεράυερ δὲν εἶχεν ἀποφασίσῃ νὰ στηρίξῃ τὴν διδακτορικὴν διατριβὴν του ἐπὶ τῆς προσπαθείας τῆς καταδείξεως, ἂν ὄχι ἀποδείξεως, τοῦ φυλετικοῦ ἀφανισμοῦ τοῦ ἑλληνικοῦ ἔθνους[1], ἔρευναι καὶ μελέται τῶν μεγάλων ἀνορθωτῶν τῆς ἑλληνικῆς ἱστορίας, εἴτε νὰ μὴν εἶχον ποτὲ γίνῃ, εἴτε νὰ εἶχον ἐπικινδύνως καθυστερήσῃ.
Οὕτω, ἐκ τοῦ ἀρνητικοῦ τούτου γεγονότος, τοῦ συγκλονίσαντος τὰς εὐαισθήτους –τότε- ἑλληνικὰς ψυχάς, προέκυψαν τὰ περίφημα ἔργα τῶν μεγάλων μεσαιωνοδιφῶν. Τοῦ Καρόλου Χόπφ, ὅστις ὑπῆρξεν ὁ πρῶτος σπεύσας νὰ ἀντιμετωπίσῃ τὸν συμπατριώτην του, τοῦ Καρόλου Κρουμβάχερ, ὅστις διὰ τῆς γλαφυρᾶς γραφίδος του διήγειρε εὐρωπαίους καὶ ἰθαγενεῖς ἐρευνητὰς καὶ τοὺς εἰσήγαγεν ἐν τῷ γοητευτικῷ κόσμῳ τοῦ καταφρονημένου μεσαιωνικοῦ ἑλληνισμοῦ. Παρ᾿ αὐτοῖς καὶ σὺν αὐτοῖς ἐτάχθησαν οἱ ἡμέτεροι, Κωνσταντῖνος Σάθας, τὸ ἱερὸν τέρας τῆς ἱστορικῆς ἐρεύνης, ὁ χαλκέντερος καταγραφεὺς ὑπερεξήκοντα ἑλληνικῶν ἐξεγέρσεων τοῦ Ἑλληνισμοῦ κατὰ τῆς ὀθωμανικῆς πανώλους, ὁ βαθυστόχαστος καὶ μεγαλοϊδεάτης παιδαγωγὸς τοῦ Στρατηλάτου βασιλέως μας Κωνσταντίνου τοῦ ιβ΄, ὁ Σπυρίδων Λάμπρος.
Οὗτοι ὅλοι συνεπικουρούμενοι ὑπὸ πλειάδος ἰθαγενῶν καὶ μὴ πυριπνόων ἐρευνητῶν, ὡς ὁ Γουλλιέλμος Μίλερ[2], ὁ Ζακυθηνός, ὁ Κουκουλές, ἀνέλαβον τὸ βαρὺ καθῆκον, εἰς μίαν ἐποχὴν καθ᾿ ἣν οἱ λάτρεις τοῦ Ἑλληνισμοῦ ἐφρόνουν ὅτι οὗτος ἐτελεύτησεν ἐν τῇ μάχῃ τῆς Πύδνης -ἵνα μὴ συνταχθῶμεν πρὸς ἐκείνους οἵτινες ἐπέλεγον ὡς νεκρόσημον αὐτοῦ τὴν μάχην τῆς Χαιρωνείας...-, οὗτοι λοιπὸν ἀνέλαβον νὰ καταδείξουν τὴν συνέχειαν αὐτοῦ καὶ κυρίως τὴν ἀενάως ἀνανεουμένην του αἴγλην.
Ἂν ὁ Χόπφ, ὡς προείπωμεν ἀνέλαβε τὴν ἱερὰν ὑποχρέωσιν τῆς ἐκπονήσεως μιᾶς συντόμου ὅσον καὶ τεκμηριωμένης ἀπαντήσεως πρὸς τὸν Φαλμεράυερ, ἐκεῖνος ὅστις ἐρρίφθη κυριολεκτικῶς εἰς τὴν μάχην τοῦ Ἑλληνισμοῦ, ἦτο ὁ Κωνσταντῖνος Παπαρηγόπουλος.
Οὗτος, ἂν καὶ γνωσιολογικῶς ἀρκούντως κατάλληλος, δὲν ἔστρεψε τὰς προσπαθείας του μόνον πρὸς τὴν μεσαιωνικὴν περίοδον, διότι ὡς πανέξυπνος Κωνσταντινουπολίτης, ἀντελήφθη ὅτι ἡ καλυτέρα ἀπάντησις ἔπρεπε νὰ διαλαμβάνῃ μίαν ἐμπεριστατωμένην καὶ γραμμικὴν ἐξιστόρησιν τοῦ ἑλληνικοῦ φαινομένου ἀπὸ τὸ λυκαυγὲς τοῦ Ἑλληνισμοῦ μέχρι τότε. Σκοπὸς τῆς ἐξιστορήσεως ταύτης δὲν ἦτο μία «ἐμπεριστατωμένη», κατὰ τὴν τυπικὴν μορφὴν (ὑπομνηματισμός, ὑποσημειώσεις, βιβλιογραφία κλπ.)[3], παράθεσις στοιχείων, ἀλλὰ μία σύνοψις ἔργων, προσώπων καὶ ἰδεῶν, δυναμένη νὰ καταδείξῃ τὸ ποθούμενον, ἤτοι τὴν πολυπόθητον καὶ ἀμφισβητουμένην συνέχειαν.
Ὑπὲρ πᾶν ἄλλον ὁ Κ.Π. ἀπηυθύνθη διὰ τοῦ ἔργου του πρὸς τὴν ἐγχώριον κοινότητα τῶν πεπαιδευμένων καὶ πρὸς τὴν ἑλληνικὴν νεολαίαν, ἐπὶ σκοπῷ νὰ θωρακίσῃ ἰδεολογικῶς τὸ ἔθνος ἐκ τῶν ἔνδον.
Οὕτω ἠ Ἱστορία του παρουσιάζει ὅλα ἐκεῖνα τὰ προαναφερθέντα «ἐπιστημονικὰ πάθη», συχνάκις δὲ παρασύρεται εἰς βιαστικὰς ἀποτιμήσεις, ἐλκόμενος καὶ ἐκ καθιερωθεισῶν πεποιθήσεων πολλῶν εὐρωπαίων μελετητῶν τῆς ἑλληνικῆς ἱστορίας. Τὸ ἔργον ἐγράφη ἐν θαυμαστῇ ταχύτητι καὶ σπουδῇ, διότι οἱ καιροὶ δὲν ἦσαν μενετοί.
Ἐνῶ ὀχετοὶ αὐστριακῶν φιορινίων καὶ ῥωσσικῶν πανσλαυϊστικῶν ῥουβλίων ἐτροφοδότουν τὸν ἀνθελληνικὸν ἀγῶνα, ἐλάχιστοι Ἕλληνες ἦσαν εἰς θέσιν προκαλούμενοι εἰς μίαν ἐπιστημονικὴν μονομαχίαν, νὰ τεκμηριώσουν ἢ ἔστω νὰ ἐκδιπλώσουν μίαν ἀδρομερῆ παράθεσιν τῆς ἑλληνικῆς ἱστορίας. Μία ῥηχὴ ἀρχαιοπληξία ἐδέσποζεν ὡς πρόσοψις μιᾶς βαθείας ἀμαθείας, προσομοιαζούσης πρὸς τὰ περιλάλητα ἐκεῖνα χωρία τῆς ῥωσσικῆς ὑπαίθρου, τὰ ὁποῖα ὁ δαιμόνιος Ποτέμκιν συνηρμολόγει καὶ διέλυεν ἐν μιᾷ νυκτί, κατὰ μῆκος τῆς ὁδοῦ τῶν περιοδειῶν τῆς φιλτάτης του προστάτιδος Αἰκατερίνας τῆς Μεγάλης...
Ὁ Κ.Π. ἐκκινεῖ τὴν ἐξέτασιν τῆς περιόδου τῶν Ἰσαύρων αὐτοκρατόρων, διεκτραγωδών, ὀρθῶς, τὴν κατάντιαν τῆς ἑλληνορωμαϊκῆς κοινωνίας καὶ τοῦ κράτους κατὰ τὸν 8ον μ.Χ. αἰ.. Καταγράφει ἐπαρκῶς τὰς εὐθύνας ἑνὸς ὁσημέραι διογκουμένου, ἀδιαφόρου διὰ τὰ κοινωνικὰ προβλήματα καὶ δυσειδαίμονος κλήρου. Ἐκτυλίσσει γλαφυρῶς τὴν ἄνοδον καὶ τὴν σωτήριον δρᾶσιν τοῦ μεγάλου Λέοντος γ΄, τοῦ Ἰσαύρου, τὰς στρατιωτικὰς του νίκας καὶ κυρίως τὸ ἀνεπανάληπτον δυστυχῶς ἔκτοτε μεταρρυθμιστικὸν κοινωνικὸν καὶ οἰκονομικὸν του ἔργον. Ὁ περίφημος αὐτὸς αὐτοκράτωρ, ὁ ἔχων ἐν τῇ Ἱστορίᾳ μόνον τὸν Μέγαν Πέτρον ὡς μέτρον συγκρίσεως, εἴτε ἐκστρατεύσας, εἴτε διοικήσας (713-715), διέτριψεν ἀρκούντως εἰς τὰ Ἀνατολικὰ Θέματα τῆς Αὐτοκρατορίας μας, ἐλθὼν εἰς γνωριμίαν μετὰ πλήθους, ἀποκλινοντων δογματικῶς καὶ θρησκευτικῶς τάσεων, ὑπηκόων της. Ὁ Λέων πράγματι «ἐγνωρίσθη» μετὰ τῶν Μονοφυσιτῶν, τῶν Μουσουλμάνων, τῶν Παυλικιανῶν καὶ τῶν Ἑβραίων ὑπηκόων. Ὁ πολιτικὸς Λέων παρετήρησεν ὅτι τὰ πληθυσμιακὰ ταῦτα στοιχεῖα, τὰ τόσον σημαίνοντα διὰ τὰς ἀνατολικὰς ἐπαρχίας του, διέφερον σημαντικῶς ἔναντι τῶν Ἑλλήνων καὶ Ἰταλῶν ὑπηκόων τῆς τότε Ἑλλάδος, τοῦ Αἰγαίου, τῆς Ἰταλίας. Ὡς συχνότατα συμβαίνει ἐν τῇ ἱστορίᾳ, αἱ γνωσταὶ θεολογικαὶ ἔριδες ὑποκρύπτουν βαθυτέρας αἰτίας εὑρυτέρου πολιτικοκοινωνικοῦ, ἢ διὰ νὰ μὴ κακοκαρδίζωμε καὶ τοὺς μαρξιστὰς καὶ οἰκονομικοῦ περιεχομένου.
Οὔτω δυνάμεθα ἀσφαλῶς νὰ συμπεράνωμεν ὅτι ὅτε ὁ Λέων διενοήθη νὰ θέσῃ τὴν μεταρρυθμιστικὴν του ῥομφαίαν ἐν τῇ σαρκὶ τοῦ κράτους καὶ τῆς κοινωνίας, οὐδεὶς τότε ἠδύνατο νὰ τὸν μεμφθῇ ἐπειδὴ δὲν συμπεριέλαβεν εἰς τὸ ἐπιτελεῖον του καὶ κοινωνιολόγους... Οὗτοι, ἂν ὑφίσταντο, θὰ ἠδύναντο ἴσως νὰ τὸν κατατοπίσουν σχετικῶς πρὸ τῆς ἀποφάσεώς του νὰ θίξῃ τὸ ἀκανθῶθες ζήτημα τῶν εἰκόνων.
Δὲν ἀνήκει εἰς τὰς ἐπιδιώξεις τοῦ γράφοντος νὰ ἀναλύσῃ καὶ νὰ κρίνῃ θεολογικῶς τὸ θέμα, ἢ νὰ «τοποθετηθῇ» ἐπ᾿ αὐτοῦ. Τοῦτο θεωρητικῶς ἀνελύθη διὰ τῆς γραφίδος δεκάδων σοφῶν μελετητῶν, ἐκρίθη δὲ τελικῶς ὑπ᾿ αὐτοῦ τούτου τοῦ λαοῦ καὶ τῆς ἐν γένει στάσεώς του μέχρι σήμερον.
Πρέπει ἐπίσης νὰ σημειωθῇ τὸ ὅτι ὁ Λέων ἐνεκλωβίσθη ἐντὸς τῆς παγίας αὐτοκρατορικῆς ἀντιλήψεως, περὶ μιᾶς δογματικῆς ὁμοιομορφίας καθ᾿ ἅπασαν τὴν ἐπικράτειαν. Ἀκόμη, εἰς τὸ ἂν ἡ κατάργησις τῶν εἰκόνων (καὶ τῶν ἀγαλμάτων), ἠδύνατο νὰ ἐπαναγάγῃ ἰδεολογικῶς ὑπὸ τὰς πτερύγας τοῦ αὐτοκρατορικοῦ ἀετοῦ, τοὺς ὅλον καὶ ἀπομακρυνομένους ἐκ τοῦ κορμοῦ τῆς Αὐτοκρατορίας, ἀνατολικοὺς ὑπηκόους. Ὁ Λέων ὡς συνεπὴς Ῥωμαῖος βασιλεὺς καὶ αὐτοκράτωρ, ἀνεζήτει πάντοτε τὸ πλειοψηφικὸν ῥεῦμα τῆς αὐτοκρατορίας. Ὡς ὁ ἱδρυτὴς τῆς νέας αὐτοκρατορίας, Κωνσταντῖνος ὁ Μέγας, μετεκινήθη θρησκευτικῶς, ἄρα καὶ πολιτικῶς, πρὸς τὸν Χριστιανισμόν, ἐκτιμὼν ὀρθῶς τὸ πλειοψηφοῦν πληθυσμιακὸν ῥεῦμα τῶν ἐπικρατειῶν αἱ ὁποῖαι ἐπρόκειτο νὰ ἀποτελέσωσι τὸν πυρήνα τῆς αὐτοκρατορίας του, οὔτω καὶ Λέων, ἐλαυνόμενος ἐκ τῆς συνήθους ἀμεριμνησίας τῶν Ἑλληνορωμαίων βασιλέων ἔναντι τῆς ἱστορικῆς κοιτίδος τοῦ Ἑλληνισμοῦ, προέκρινεν ὡς προτιμητέαν τὴν ἰδεολογικὴν προσέγγισιν τῶν ἀσιατικῶν ἐκείνων πληθυσμῶν, οἱ ὁποῖοι εἶχον ἀρκούντως ἰδεολογικῶς «ἐπιμολυνθεῖ» ἐκ τῶν μουσουλμανιζουσῶν καὶ ἰουδαϊζουσῶν ἀντιλήψεων. Αἱ ἀντιλήψεις αὖται ἐσχηματοποιοῦντο καὶ ἐμβληματοποιοῦντο διὰ τῆς κυριάρχου αἰσθητικῆς ἀντιλήψεως τῆς εἰκαστικῆς ἀνεικονικότητος καὶ τῆς ἐν γένει ἀρνήσεως πάσης τιμῆς καὶ λατρείας πρὸς τὸ μορφικῶς –ἤτοι ἐξανθρωπισμένον- θεῖον. Τοῦτο ἐξεφράζετο καὶ θεωρητικῶς διὰ τοῦ Μονοφυσιτισμοῦ, τοῦ θεωρήματος αὐτοῦ περὶ τῆς φύσεως τοῦ Ἰ. Χριστοῦ. Οὗτοι καθ᾿ ὁλοκληρίαν ἀνατολίται, ἐθεώρουν τὸν Ἰησοῦν ὡς προκύπτῃ καὶ ἐκ τῶν κειμένων των, κάτοχον μόνον τῆς θείας φύσεως, ἡ δὲ ἀντίθετος ἄποψις (καὶ κυρίαρχος καθ᾿ ἡμᾶς), συνιστᾶ μίαν ἐπικίνδυνον διείσδυσιν τῶν περὶ τὸ θεῖον φρονημάτων τῶν Ἑλλήνων. Μία ἐπαναγωγὴ εἰς τὸ ἡρωικὸν πρότυπον, τοῦ θνήσκοντος καὶ ἀνισταμένου, ἀποθεουμένου καὶ κατηστερωμένου θεανθρώπου. Τοῦ θεανθρώπου, τοῦ τείνοντος ἐκεῖνον τὸ φοβερὸν δάκτυλον πρὸς τὸν ἄνθρωπον ἐν τῇ Καπέλλα Σιξτίνα λέγων:
-Τεντώσου λίγο ἀκόμη ἄνθρωπε. Λίγο σοῦ χρειάζεται διὰ νὰ θεωθῇς καὶ σύ! Πρακτικῶς τοῦτο ἀνιχνεύεται καὶ πρωίμως, ὅτε ὁ Ἀρειανικὸς προοιμιακὸς κλάδος τοῦ μονοφυσιτισμοῦ, μοσχευθεὶς ἐν τῷ σώματι τῶν ἀγριωτάτων Γότθων, ἐπέφερε τὸσας συμφορὰς καὶ καταστροφὰς εἰς τὰ ἑλληνικὰ ἱερά.
Σκοπὸς τοῦ παρόντος ὅμως δὲν εἶναι τὸ νὰ ἀσχοληθῶμε μὲ τοὺς κατοίκους τῶν ἀνατολικῶν ἐπαρχιῶν τῆς Αὐτοκρατορίας μας, οὔτε τὸ νὰ εἰκάσωμεν ἐπὶ τοῦ τὶ ἤθελε συμβῇ, ἐν ᾗ περιπτώσει ἐπετύγχανον οἱ στόχοι τῶν «Εἰκονομάχων» αὐτοκρατόρων. Πιθανὸν νὰ μὴν ἐχάνοντο αἱ ἐπικράτειαι αὖται καὶ ἡ Αὐτοκρατορία νὰ ἐκέρδιζεν ἐκ τῆς Ἱστορίας, ἐκτενεστέραν παράτασιν χρόνου ζωῆς. Μᾶλλον ὄμως θὰ ἀνεκόπτετο καὶ ὁ ἐξελληνισμὸς της, τὸ μόνον δὲ τὸ ὁποῖον θὰ εἴχομεν νὰ θαυμάζωμε σήμερον, ἐκ χιλίων ἐτῶν ἱστορίας, θὰ ἦσαν ἴσως μόνον διάφορα ὀρνιθοσκαλίσματα εἰς τοὺς τοίχους τῶν ναῶν καὶ εἰς τὰ περιθώρια τῶν ψαλτηρίων. Ποία κρητικὴ τέχνη, ποία παλαιολόγειος, ποῖος Θεοφάνης, ποῖος Πανσέληνος, ποῖος Θεοτοκόπουλος, ποῖος Μιχαὴλ Ἄγγελος, ποῖος Βελάσκεθ θὰ ὑπῆρχον; Κατήφεια καὶ θλίψις. Λουλουδάκια καὶ ὀρνιθοσκαλίσματα. Ἀκύρωσις δεκάδων αἰώνων μορφικοῦ ἑλληνογενοῦς Κάλλους καὶ ἐπαναγωγὴ εἰς τὴν Γεωμετρικὴν περίοδον τῆς τέχνης. Μὴν αὐταπατώμεθα φρονοῦντες ὅτι οἱ εἰκονομάχοι θὰ περιωρίζοντο ἐκεῖ. Θὰ ἐσώζοντο τῆς μανικῆς των δογματικῆς μήπως καὶ τὰ ἐναπομείναντα κείμενα τοῦ ἑλληνισμοῦ; Θὰ ἐξεπήδων ποτὲ ἐκ τῶν σπλάχνων ἐκείνων οἵτινες -ἀληθῶς- ἄλλοτε ἐβδελύχθησαν τὸν ἕλληνα λόγον, οἱ λαμπροὶ ἑλληνολάτραι καὶ ἀνορθωταὶ ἐπίγονοι; Ὁ ὁμηριστὴς Εὐστάθιος ὁ Θεσσαλονίκης; Ὁ Φώτιος τῆς Κωνσταντινουπόλεως; Ὁ ἀττικιστὴς Μιχαὴλ ὁ Ἀκομινᾶτος καὶ ὁ αὐτὰδελφός του ὁ Χωνειάτης; Ὁ Ἀτταλειάτης; Ὁ Ψελλὸς, ὁ Πλήθων; Τὶ θὰ ἐκόμιζον εἰς τὰς ἀποσκευὰς των οἱ Τραπεζούντιοι, οἱ Βησσαρίωνες, οἱ Μουσοῦροι; Τὶ θὰ ἐτύπωνον οἱ Μανούτιοι; Τὶ θὰ ἀνεγείρετο ὑπὸ τῶν περιφήμων Βοργιῶν, Μαλατεστῶν καὶ Μεδίκων;
Ὅλα ταῦτα ἐκρίθησαν φίλε ἀναγνῶστα μου εἰς ἕνα πόλεμον, τοῦ ὁποίου αἱ σκληραὶ μάχαι ἐδόθησαν εἰς τὰ βασιλικὰ ἀνάκτορα τῆς Κωνσταντινουπόλεως, εἰς τὰς ἑλληνιζούσας μονὰς τῶν δυτικῶν ἐπαρχιῶν τῆς Αὐτοκρατορίας, εἰς τὰ «παγανιστικὰ» χωρία τῆς Ἑλλάδος καὶ τῆς Ἰταλίας, εἰς τὸ Ἀρχιπέλαγος, εἰς τὴν Ῥώμην. Ἀνεμετρήθη ὁ ἑλληνικὸς Χριστὸς-Ὀρφεὺς πρὸς τὸν σκοτεινὸν καὶ ἀπρόσωπον Ἰαχβὲ τῆς Βίβλου, πρὸς τὸν φρικαλέον Ἀλὰχ τοῦ Κορανίου.
Πόλεμος ἀμφίρροπος μέχρι τέλους, λαβὼν τέλος τῇ ἐπεμβάσει μιᾶς Ἀθηναίας. Μιᾶς κυρίας διαποτισμένης ἐκ τῶν φιλοσοφικῶν χυμῶν τῆς Σχολῆς τῆς πατρίδος της, μιᾶς Σχολῆς διὰ τὴν ὁποίαν πολλοὶ νομίζουν ὅτι ἔλαβε τέλος διὰ τῶν γνωστῶν ἑλληνοκτόνων διαταγμάτων τοῦ ἐξωλεστάτου Θεοδοσίου. Ὅμως ἔχομε πλῆθος μαρτυριῶν περὶ τῆς ἀτύπου λειτουργίας της μέχρι καὶ τὰς ἐποχὰς τῆς πρωίμου Ἀναγεννήσεως. Μεγάλαι βιβλιοθῆκαι, ὡς ἡ διαρπαγεῖσα ὑπὸ τῶν Φράγκων βιβλιοθήκη τοῦ Ἀκομινάτου. Ἡ ἄνω τῶν 50.000 τόμων τῆς Μονῆς τῆς Καισαριανῆς, ὅλοι ἀρχαίας ἑλληνορωμαϊκῆς γραμματείας. Αἱ πείσμονες γηραιαὶ ἀδελφαὶ Ἑλλὰς καὶ Ἰταλία. Αἱ κιβωτοὶ τοῦ ἀρχαίου πνεύματος. Λησμονημέναι ὑπὸ τῶν αὐτοκρατόρων Ἀνατολῆς καὶ Δύσεως. Οἱ ἄνθρωποί των οἱ λιτανεύοντες κατὰ τὰς ἐορτὰς ἁγάλματα καὶ εἰκόνας. Οἱ ἑορτάζοντες ἐπ᾿ ἀφορμῇ τῶν Ἀπόκρεω, τὸ βακχικὸν καρναβάλι τῶν Ἀνθεστηρίων καὶ τῶν Σατουρναλίων. Οἱ θρηνοῦντες διονυσιακῶς τὸν πρόσκαιρον θάνατον τοῦ ἀνθρώπου Ἰησοῦ. Οἱ λατρεύοντες ἐν τοῖς παλαιφάτοις πανικοῖς σπηλαίοις ἰδικοὺς των ἁγίους, τοὺς ὁποίους ἐπέβαλον εἰς τὴν Κωνσταντινούπολιν. Οἱ ὑπερασπιζόμενοι μετὰ λύσσης καὶ μένους τὰς παραδόσεις των.
Οὗτοι ὅλοι εἶπον τὸ μέγα ΟΧΙ, τὸ μέγιστον καὶ ἀπηλπισμένον ΜΟΛΩΝ ΛΑΒΕ, πρὸς τοὺς τοποτηρητὰς τοῦ Λέοντος καὶ τῶν ἐπιγόνων του.
Καὶ ἐπολέμησαν ἐξεγερθέντες. Καὶ ἤγειρον τὴν ΠΡΩΤΗΝ ΕΛΛΗΝΙΚΗΝ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΙΝ. Οἱ Ἰταλοὶ τῆς Ἑξαρχίας τῆς Ῥαββένας, ἐξεγερθέντες τὸ 727 μ.Χ., ἐφόνευσαν τὸν Ἕξαρχον καὶ διεκήρυξαν τὴν ἀνεξαρτησίαν των. Καταφυγόντες πολλοὶ ἐξ αὐτῶν εἰς τὰ ἑνετικὰ ἔλη, οὐσιαστικῶς ὑπῆρξαν οἱ γεννήτορες τῆς πόλεως ἡ ὁποία ἐπέπρωτο νὰ ἀναγεννήσῃ τὸ ἑλληνικὸν πνεῦμα ἐν Εὐρώπῃ, τῆς Ἑνετίας.
Ἡ Ἑλλὰς δὲν παρέμεινεν ἀπαθής. Ἄλλωστε εἶχεν ἐπαναστατήσει ἀπὸ τοῦ 717 μ.Χ. Ὅταν ὁ Λέων ἐξετραχύνθη περαιτέρω, διατάξας τὴν πλήρη καταστροφὴν πάσης εἰκόνος ἢ ἀγάλματος, ὡς καὶ τὴν καῦσιν τῶν μεγάλων μοναστηριακῶν βιβλιοθηκῶν, ἡ Ἑλλὰς ἀντέστη. Δὲν ἦτο πλέον ἡ ἔκπληκτος Ἑλλάς τοῦ Ἀλαρίχου καὶ τῶν Γότθων του. Μακρὰ περίοδος περιφρονητικῆς ἐγκαταλείψεώς της ὑπὸ τῶν αὐτοκρατόρων, ἐσφυρηλάτησε νέον φρόνημα καὶ ἕνα νέον σπερματικὸν ἐθνισμόν, ὅστις ἔμελε νὰ χαλυβδωθῇ προσεχῶς.
Πρῶτος βασιλεὺς τῆς Ἑλλάδος, πρὸ τοῦ πτωχοῦ Ὄθωνος, ἀνεκηρύχθη ὑπὸ τῶν Ἑλλήνων τὸ ἴδιον ἔτος τῶν γεγονότων τῆς Ῥαββένης–βασιλέα τῶν ἑλλαδικῶν, τὸν ἀναφέρουν περιφρονητικῶς τὰ χρονικά-, ὁ ἐκ τῆς Κρήτης καταγόμενος στρατηγὸς Κοσμᾶς. Ἀνεκηρύχθη βασιλεὺς τῆς Ἑλλάδος καὶ τῶν Κυκλάδων! Συστρατηγῶν μετὰ τῶν γενναίων Ἑλλήνων πολεμάρχων Ἀγαλλιανοῦ καὶ Στεφάνου, συνεκρότησε μικρὸν στόλον καὶ ἔπλευσε κατὰ τῆς Κωνσταντινουπόλεως! Εὐλογούμενοι ὑπὸ τοῦ γενναίου καὶ ΟΡΘΟΔΟΞΟΥ ποντίφηκος τῆς Ῥώμης, τοῦ ἀτρομήτου τότε ποιμενάρχου καὶ τῆς Ἑλλάδος Γρηγορίου τοῦ β΄, ἔπλευσαν κατὰ τοῦ ἰσχυροτάτου αὐτοκρατορικοῦ στόλου. Ἡ ἄπελπις ναυμαχία ἐδόθη τὴν 18ην Ἀπριλίου τοῦ 727. Τὰ ἀσθενὴ πλοιάρια τοῦ Βασιλείου τῆς Ἑλλάδος καὶ τῶν Κυκλάδων, ἀντιμετώπισαν τὰ βαρέα κάτεργα, τοὺς δρόμωνας καὶ τὸ Ἑλληνικὸν Πῦρ (ὁποία εἰρωνεία) τοῦ αὐτοκράτορος.
Ἡ καταστροφὴ ὑπῆρξε πλήρης. Ὁ Ἀγαλλιανὸς, ὡς προάγγελος τοῦ σπουδαίου ἐκείνου αὐθέντου τοῦ Μωρέως τοῦ Λέοντος τοῦ Σγουροῦ, τοῦ ῥιφθέντος ἐφίππου ἐκ τοῦ Ἀκροκορίνθου διὰ νὰ μὴ συλληφθῇ ὑπὸ τοῦ Βιλλεαρδουΐνου, ἐρρίφθη φέρων τὴν πανοπλίαν του εἰς τὴν θάλασσαν καὶ ἐπνίγη εἰς τὰ ἱερὰ ἑλληνικὰ ὕδατα... Ὁ βασιλεὺς Κοσμᾶς καὶ ὁ Στέφανος, συληφθέντες, ἐπρόκειτο νὰ ἔχουν τὴν τύχην τῶν πρωτομαρτύρων τοῦ ἔθνους. Ἀπεκεφαλίσθησαν ὁμοῦ εἰς τὴν Βασιλεύουσαν. Ἀξίζει νὰ σημειωθῇ τὸ ὅτι, ὁ ἀποκεφαλισμὸς ἦτο τιμητικὸς θάνατος, ἐπιφυλλασσόμενος κατ᾿ ἐξοχὴν εἰς ἀτυχήσαντας βασιλεῖς...
Ἔκτοτε ἐξεχάσθησαν. Οὐδεμία ὁδὸς εἰς νῆσον τινὰ τοῦ συντόμου ἐκείνου πρώτου ἑλληνικοῦ βασιλείου φέρει τὸ ὄνομά των. Παρ᾿ ὅτι δὲ ἐμαρτύρησαν καὶ διὰ τὴν Ὀρθοδοξίαν, οὐδὲν συναξάριον συνετέθη εἰς μνήμην των. Βαρὺ τὸ παράπτωμα. Ἀκόμη καὶ ὅταν κατίσχυσε τὸ ἑλληνικὸν πνεῦμα, ἐκεῖ ὅπου τὰ ἑλληνικὰ ὅπλα συνετρίβησαν, δὲν ἦτο δυνατὸν νὰ λησμονηθῇ ὅτι οὗτοι ἐκίνησαν τὴν πτέρναν κατὰ τῆς Αὐτοκρατορίας.
Καὶ ἰδοῦ φίλε ἀναγνῶστα, ἡ νίκη τοῦ πνεύματος τῆς Ἑλλάδος ἦλθεν ἀπ᾿ ἐκεῖ ὅπου ἐπήγασε τὸ κακὸν καὶ ἡ συμφορὰ ἑνὸς περίπου αἰῶνος. Ἐκ τῶν ἀνακτόρων. Ἡ ἐξουσία καὶ οἱ ὑπερόπται μεταρρυθμισταὶ, ἐλύγισαν ὑπὸ τὴν πίεσιν τοῦ λαοῦ τῆς Κωνσταντινουπόλεως καὶ τῶν δυτικῶν ἐπαρχιῶν.
Κατετροπώθησαν ὡς προείπωμεν ὑπὸ μιᾶς πανούργου -ἀληθῶς- καὶ σκληρὰς Ἀθηναίας. Ἡ βασιλομήτωρ Εἰρήνη, διέπραξεν φρικώδη ἐγκλήματα καὶ συνομωσίας, ἀλλὰ διὰ τῆς καθαρὰς καὶ πρακτικῆς της ἀθηναϊκῆς ὁράσεως διέγνωσε τὸ μάταιον τῶν ἀγώνων τῆς Εἰκονομαχίας. Διέγνωσε τὸ πόσον ὁ ἕλλην λαὸς εἶχε προσδεθεῖ συναισθηματικῶς πρὸς τὰς παλαιὰς ἀντιλήψεις τῶν προγόνων του. Διέγνωσε τὸ πόσον ἀπρόθυμος ἦτο εἰς τὸ νὰ καταπιέσῃ τὴν ἀνάγκην του διὰ τὴν ὁμορφιάν. Διὰ τὸ Κάλλος τῆς μορφῆς. Διὰ τὴν αἰσθησιακὴν του σχέσιν πρὸς τὸ Θεῖον.
Καὶ ἀκόμη οἱ πτωχοὶ μεταρρυθμισταὶ καὶ οἱ φανατικοὶ των ἐπίγονοι, οἱ Λούθηροι καὶ οἱ Καλβῖνοι, δὲν εἶχον ἰδεῖ τίποτε. Οἱ Λεωνίδαι ἐκεῖνοι τοῦ εὐρωπαϊκοῦ πνεύματος, οἱ πάπαι τῆς Ῥώμης, οἱ σθεναροὶ εἰκονολάτραι πατριάρχαι καὶ ἡγούμενοι τῆς Κωνσταντινουπόλεως, ἡ πονηρὰ Εἰρήνη, οἱ ἀνθιστάντες, κατὰ τῶν αὐθαιρεσιῶν καὶ τῶν θεολογικῶν ἀκροβασιῶν τῆς ἐξουσίας, ἐπρόκειτο νὰ ἀνοίξωσι τοὺς ἀσκοὺς τοῦ Αἰόλου, θέτοντες τὰ θεμέλια τῆς Ἀναγεννήσεως.
Ἐπρόκειτο οἱ λογῆς μεταρρυθμισταί, νὰ ὑποστοῦν τὰς ἐκστάσεις τοῦ Γρηγορίου Παλαμᾶ καὶ τῆς μεγάλης ἐκείνης Ἱσπανίδος ἐκ τῆς Ἀβίλλης. Ἐπρόκειτο νὰ ὑποστοῦν τὸ μεγαλεῖον τῆς Ῥωμαϊκῆς αὐλῆς τοῦ τρομεροῦ ἐκείνου Ἀλεξάνδρου τοῦ στ΄ τοῦ Βοργίου. Τὶ μᾶς ἀπασχολεῖ ἡ ἠθικὴ του ὑπόστασις καὶ τὰ ὑποκριτικὰ βιβλικὰ καὶ πιετιστικὰ κακαρίσματα τῶν συμπλεγματικῶν Γερμανῶν; Τὸν θέλουν παγανιστήν; Ἂς εἶναι! Ναι! Καλύτερον παγανιστὴς καὶ προστάτης τῶν τεχνῶν καὶ τῶν γραμμάτων, παρὰ σκοταδιστὴς μεμψίμοιρος κουάκερος. Ποῖος δύναται νὰ ὀμώσῃ μετὰ βεβαιότητος ὅτι ἄνθρωποι σὰν τὸν κολοσσιαῖον αὐτὸν πάπαν, διὰ τοῦ κάλλους, τὸ ὁποῖον ἀγαπᾶ ὁ Θεὸς, χάριν δὲ τούτου ἐποίησε τὸν Κόσμον (ἑλληνιστὶ στολίδι), διὰ τοῦ ἔρωτος τὸν ὁποῖον ἐμπνέει ὁ Θεὸς, διότι ἔτσι θέλει νὰ τὸν ἀτενίζουν τὰ ποιήματά του, ποῖος λοιπὸν δύναται νὰ εἴπῃ, ὅτι τοιοῦτοι ἄνθρωποι, ἐξοχοτάτως «ἁμαρτωλοί», δὲν Τὸν συνήντησαν εἰς τὸ τέλος.
Εἰκονομαχία ἢ, μία διαφορετικὴ προσέγγισις μιᾶς θρησκευτικῆς ἐπετείου.
...οἳ καὶ προσπελάσαντες τῇ βασιλίδι πόλει ιη΄ τοῦ Ἀπριλλίου μηνὸς τῆς ι΄ ἰνδικτιῶνος ἡττῶνται συμβαλόντες τοῖς Βυζαντίοις, ἐμπρησθέντων αὐτῶν τῶν νηῶν τῷ σκευαστῷ πυρί. καὶ οἱ μὲν βυθίζονται περὶ τὸν λάκκον, ἐν οἷς καὶ Ἀγαλλιανὸς ἔνοπλον ἑαυτὸν ἐπόντωσεν, οἱ δὲ ζῶντες τῷ κρατοῦντι προσρύονται. καὶ ἀποτέμνονται τὰς κεφαλὰς Κοσμᾶς τε καὶ Στέφανος, αὔξει δὲ τῇ κακίᾳ Λέων ὁ δυσσεβὴς καὶ οἱ τούτου σύμφρονες τὸν κατὰ τῆς εὐσεβείας διωγμὸν ἐπιτείνοντες. (405).
ΘΕΟΦΑΝΟΥΣ ΑΜΑΡΤΩΛΟΥ ΜΟΝΑΧΟΥ ΚΑΙ ΗΓΟΥΜΕΝΟΥ ΤΟΥ ΑΓΡΟΥ ΚΑΙ ΟΜΟΛΟΓΗΤΟΥ ΧΡΟΝΟΓΡΑΦΙΑ ΕΤΩΝ ΦΚΗʹ ΑΡΧΟΜΕΝΗ ΑΠΟ ΠΡΩΤΟΥ ΕΤΟΥΣ ΔΙΟΚΛΗΤΙΑΝΟΥ ΕΩΣ ΔΕΥΤΕΡΟΥ ΕΤΟΥΣ ΜΙΧΑΗΛ ΚΑΙ ΘΕΟΦΥΛΑΚΤΟΥ ΥΙΟΥ ΑΥΤΟΥ· ΤΟΥΤ' ΕΣΤΙΝ ΑΠΟ ΤΟΥ ΕΨΟΖʹ ΕΤΟΥΣ ΤΟΥ ΚΟΣΜΟΥ ΕΩΣ ΕΤΟΥΣ ΣΤΕ ΚΑΤΑ ΤΟΥΣ ΑΛΕΞΑΝΔΡΕΙΣ, ΚΑΤΑ ΔΕ ΡΩΜΑΙΟΥΣ ΣΤΚΑʹ.
Εἰς τὴν Ἱστορίαν του ὁ Κωνσταντῖνος Παπαρηγόπουλος καὶ ἐν τοῖς κεφαλαίοις τοῖς σχετικοῖς πρὸς τὴν Ἑλληνορωμαϊκὴν (κατὰ τοὺς Δυτικοὺς Βυζαντινὴν) Αὐτοκρατορίαν, ἀφιερώνει μέγα μέρος καὶ πολλὰ κεφάλαια εἰς τὴν κατὰ τὸν η΄ μ.Χ. αἰῶνα ἐπιχειρηθεῖσαν πολυσχιδὴ μεταρρύθμισιν τοῦ αὐτοκράτορος Λέοντος γ΄ τοῦ Ἰσαύρου καὶ τῶν λεγομένων εἰκονομάχων ἐπιγόνων του.
Ὁ ἱστορικὸς μας, πρέπει νὰ τοῦ ἀναγνωρισθῇ, κατέβαλε μίαν δύσκολον καὶ σκληρὰν προσπάθειαν συγγράψας τὸ κολοσσιαῖον τοῦτο ἔργον, τὸ ἀρχόμενον ἀπὸ τῆς ἱστορικῶς καταγεγραμμένης ἐμφανίσεως τοῦ ἔθνους μας, περατούμενον δὲ ὁμοῦ μετὰ τοῦ αἰσίου πέρατος τῆς Ἐθνεγερσίας.
Ἴσως ἂν ὁ ἀγαθοδαίμων Ἰάκωβος Φίλιππος Φαλμεράυερ δὲν εἶχεν ἀποφασίσῃ νὰ στηρίξῃ τὴν διδακτορικὴν διατριβὴν του ἐπὶ τῆς προσπαθείας τῆς καταδείξεως, ἂν ὄχι ἀποδείξεως, τοῦ φυλετικοῦ ἀφανισμοῦ τοῦ ἑλληνικοῦ ἔθνους[1], ἔρευναι καὶ μελέται τῶν μεγάλων ἀνορθωτῶν τῆς ἑλληνικῆς ἱστορίας, εἴτε νὰ μὴν εἶχον ποτὲ γίνῃ, εἴτε νὰ εἶχον ἐπικινδύνως καθυστερήσῃ.
Οὕτω, ἐκ τοῦ ἀρνητικοῦ τούτου γεγονότος, τοῦ συγκλονίσαντος τὰς εὐαισθήτους –τότε- ἑλληνικὰς ψυχάς, προέκυψαν τὰ περίφημα ἔργα τῶν μεγάλων μεσαιωνοδιφῶν. Τοῦ Καρόλου Χόπφ, ὅστις ὑπῆρξεν ὁ πρῶτος σπεύσας νὰ ἀντιμετωπίσῃ τὸν συμπατριώτην του, τοῦ Καρόλου Κρουμβάχερ, ὅστις διὰ τῆς γλαφυρᾶς γραφίδος του διήγειρε εὐρωπαίους καὶ ἰθαγενεῖς ἐρευνητὰς καὶ τοὺς εἰσήγαγεν ἐν τῷ γοητευτικῷ κόσμῳ τοῦ καταφρονημένου μεσαιωνικοῦ ἑλληνισμοῦ. Παρ᾿ αὐτοῖς καὶ σὺν αὐτοῖς ἐτάχθησαν οἱ ἡμέτεροι, Κωνσταντῖνος Σάθας, τὸ ἱερὸν τέρας τῆς ἱστορικῆς ἐρεύνης, ὁ χαλκέντερος καταγραφεὺς ὑπερεξήκοντα ἑλληνικῶν ἐξεγέρσεων τοῦ Ἑλληνισμοῦ κατὰ τῆς ὀθωμανικῆς πανώλους, ὁ βαθυστόχαστος καὶ μεγαλοϊδεάτης παιδαγωγὸς τοῦ Στρατηλάτου βασιλέως μας Κωνσταντίνου τοῦ ιβ΄, ὁ Σπυρίδων Λάμπρος.
Οὗτοι ὅλοι συνεπικουρούμενοι ὑπὸ πλειάδος ἰθαγενῶν καὶ μὴ πυριπνόων ἐρευνητῶν, ὡς ὁ Γουλλιέλμος Μίλερ[2], ὁ Ζακυθηνός, ὁ Κουκουλές, ἀνέλαβον τὸ βαρὺ καθῆκον, εἰς μίαν ἐποχὴν καθ᾿ ἣν οἱ λάτρεις τοῦ Ἑλληνισμοῦ ἐφρόνουν ὅτι οὗτος ἐτελεύτησεν ἐν τῇ μάχῃ τῆς Πύδνης -ἵνα μὴ συνταχθῶμεν πρὸς ἐκείνους οἵτινες ἐπέλεγον ὡς νεκρόσημον αὐτοῦ τὴν μάχην τῆς Χαιρωνείας...-, οὗτοι λοιπὸν ἀνέλαβον νὰ καταδείξουν τὴν συνέχειαν αὐτοῦ καὶ κυρίως τὴν ἀενάως ἀνανεουμένην του αἴγλην.
Ἂν ὁ Χόπφ, ὡς προείπωμεν ἀνέλαβε τὴν ἱερὰν ὑποχρέωσιν τῆς ἐκπονήσεως μιᾶς συντόμου ὅσον καὶ τεκμηριωμένης ἀπαντήσεως πρὸς τὸν Φαλμεράυερ, ἐκεῖνος ὅστις ἐρρίφθη κυριολεκτικῶς εἰς τὴν μάχην τοῦ Ἑλληνισμοῦ, ἦτο ὁ Κωνσταντῖνος Παπαρηγόπουλος.
Οὗτος, ἂν καὶ γνωσιολογικῶς ἀρκούντως κατάλληλος, δὲν ἔστρεψε τὰς προσπαθείας του μόνον πρὸς τὴν μεσαιωνικὴν περίοδον, διότι ὡς πανέξυπνος Κωνσταντινουπολίτης, ἀντελήφθη ὅτι ἡ καλυτέρα ἀπάντησις ἔπρεπε νὰ διαλαμβάνῃ μίαν ἐμπεριστατωμένην καὶ γραμμικὴν ἐξιστόρησιν τοῦ ἑλληνικοῦ φαινομένου ἀπὸ τὸ λυκαυγὲς τοῦ Ἑλληνισμοῦ μέχρι τότε. Σκοπὸς τῆς ἐξιστορήσεως ταύτης δὲν ἦτο μία «ἐμπεριστατωμένη», κατὰ τὴν τυπικὴν μορφὴν (ὑπομνηματισμός, ὑποσημειώσεις, βιβλιογραφία κλπ.)[3], παράθεσις στοιχείων, ἀλλὰ μία σύνοψις ἔργων, προσώπων καὶ ἰδεῶν, δυναμένη νὰ καταδείξῃ τὸ ποθούμενον, ἤτοι τὴν πολυπόθητον καὶ ἀμφισβητουμένην συνέχειαν.
Ὑπὲρ πᾶν ἄλλον ὁ Κ.Π. ἀπηυθύνθη διὰ τοῦ ἔργου του πρὸς τὴν ἐγχώριον κοινότητα τῶν πεπαιδευμένων καὶ πρὸς τὴν ἑλληνικὴν νεολαίαν, ἐπὶ σκοπῷ νὰ θωρακίσῃ ἰδεολογικῶς τὸ ἔθνος ἐκ τῶν ἔνδον.
Οὕτω ἠ Ἱστορία του παρουσιάζει ὅλα ἐκεῖνα τὰ προαναφερθέντα «ἐπιστημονικὰ πάθη», συχνάκις δὲ παρασύρεται εἰς βιαστικὰς ἀποτιμήσεις, ἐλκόμενος καὶ ἐκ καθιερωθεισῶν πεποιθήσεων πολλῶν εὐρωπαίων μελετητῶν τῆς ἑλληνικῆς ἱστορίας. Τὸ ἔργον ἐγράφη ἐν θαυμαστῇ ταχύτητι καὶ σπουδῇ, διότι οἱ καιροὶ δὲν ἦσαν μενετοί.
Ἐνῶ ὀχετοὶ αὐστριακῶν φιορινίων καὶ ῥωσσικῶν πανσλαυϊστικῶν ῥουβλίων ἐτροφοδότουν τὸν ἀνθελληνικὸν ἀγῶνα, ἐλάχιστοι Ἕλληνες ἦσαν εἰς θέσιν προκαλούμενοι εἰς μίαν ἐπιστημονικὴν μονομαχίαν, νὰ τεκμηριώσουν ἢ ἔστω νὰ ἐκδιπλώσουν μίαν ἀδρομερῆ παράθεσιν τῆς ἑλληνικῆς ἱστορίας. Μία ῥηχὴ ἀρχαιοπληξία ἐδέσποζεν ὡς πρόσοψις μιᾶς βαθείας ἀμαθείας, προσομοιαζούσης πρὸς τὰ περιλάλητα ἐκεῖνα χωρία τῆς ῥωσσικῆς ὑπαίθρου, τὰ ὁποῖα ὁ δαιμόνιος Ποτέμκιν συνηρμολόγει καὶ διέλυεν ἐν μιᾷ νυκτί, κατὰ μῆκος τῆς ὁδοῦ τῶν περιοδειῶν τῆς φιλτάτης του προστάτιδος Αἰκατερίνας τῆς Μεγάλης...
Ὁ Κ.Π. ἐκκινεῖ τὴν ἐξέτασιν τῆς περιόδου τῶν Ἰσαύρων αὐτοκρατόρων, διεκτραγωδών, ὀρθῶς, τὴν κατάντιαν τῆς ἑλληνορωμαϊκῆς κοινωνίας καὶ τοῦ κράτους κατὰ τὸν 8ον μ.Χ. αἰ.. Καταγράφει ἐπαρκῶς τὰς εὐθύνας ἑνὸς ὁσημέραι διογκουμένου, ἀδιαφόρου διὰ τὰ κοινωνικὰ προβλήματα καὶ δυσειδαίμονος κλήρου. Ἐκτυλίσσει γλαφυρῶς τὴν ἄνοδον καὶ τὴν σωτήριον δρᾶσιν τοῦ μεγάλου Λέοντος γ΄, τοῦ Ἰσαύρου, τὰς στρατιωτικὰς του νίκας καὶ κυρίως τὸ ἀνεπανάληπτον δυστυχῶς ἔκτοτε μεταρρυθμιστικὸν κοινωνικὸν καὶ οἰκονομικὸν του ἔργον. Ὁ περίφημος αὐτὸς αὐτοκράτωρ, ὁ ἔχων ἐν τῇ Ἱστορίᾳ μόνον τὸν Μέγαν Πέτρον ὡς μέτρον συγκρίσεως, εἴτε ἐκστρατεύσας, εἴτε διοικήσας (713-715), διέτριψεν ἀρκούντως εἰς τὰ Ἀνατολικὰ Θέματα τῆς Αὐτοκρατορίας μας, ἐλθὼν εἰς γνωριμίαν μετὰ πλήθους, ἀποκλινοντων δογματικῶς καὶ θρησκευτικῶς τάσεων, ὑπηκόων της. Ὁ Λέων πράγματι «ἐγνωρίσθη» μετὰ τῶν Μονοφυσιτῶν, τῶν Μουσουλμάνων, τῶν Παυλικιανῶν καὶ τῶν Ἑβραίων ὑπηκόων. Ὁ πολιτικὸς Λέων παρετήρησεν ὅτι τὰ πληθυσμιακὰ ταῦτα στοιχεῖα, τὰ τόσον σημαίνοντα διὰ τὰς ἀνατολικὰς ἐπαρχίας του, διέφερον σημαντικῶς ἔναντι τῶν Ἑλλήνων καὶ Ἰταλῶν ὑπηκόων τῆς τότε Ἑλλάδος, τοῦ Αἰγαίου, τῆς Ἰταλίας. Ὡς συχνότατα συμβαίνει ἐν τῇ ἱστορίᾳ, αἱ γνωσταὶ θεολογικαὶ ἔριδες ὑποκρύπτουν βαθυτέρας αἰτίας εὑρυτέρου πολιτικοκοινωνικοῦ, ἢ διὰ νὰ μὴ κακοκαρδίζωμε καὶ τοὺς μαρξιστὰς καὶ οἰκονομικοῦ περιεχομένου.
Οὔτω δυνάμεθα ἀσφαλῶς νὰ συμπεράνωμεν ὅτι ὅτε ὁ Λέων διενοήθη νὰ θέσῃ τὴν μεταρρυθμιστικὴν του ῥομφαίαν ἐν τῇ σαρκὶ τοῦ κράτους καὶ τῆς κοινωνίας, οὐδεὶς τότε ἠδύνατο νὰ τὸν μεμφθῇ ἐπειδὴ δὲν συμπεριέλαβεν εἰς τὸ ἐπιτελεῖον του καὶ κοινωνιολόγους... Οὗτοι, ἂν ὑφίσταντο, θὰ ἠδύναντο ἴσως νὰ τὸν κατατοπίσουν σχετικῶς πρὸ τῆς ἀποφάσεώς του νὰ θίξῃ τὸ ἀκανθῶθες ζήτημα τῶν εἰκόνων.
Δὲν ἀνήκει εἰς τὰς ἐπιδιώξεις τοῦ γράφοντος νὰ ἀναλύσῃ καὶ νὰ κρίνῃ θεολογικῶς τὸ θέμα, ἢ νὰ «τοποθετηθῇ» ἐπ᾿ αὐτοῦ. Τοῦτο θεωρητικῶς ἀνελύθη διὰ τῆς γραφίδος δεκάδων σοφῶν μελετητῶν, ἐκρίθη δὲ τελικῶς ὑπ᾿ αὐτοῦ τούτου τοῦ λαοῦ καὶ τῆς ἐν γένει στάσεώς του μέχρι σήμερον.
Πρέπει ἐπίσης νὰ σημειωθῇ τὸ ὅτι ὁ Λέων ἐνεκλωβίσθη ἐντὸς τῆς παγίας αὐτοκρατορικῆς ἀντιλήψεως, περὶ μιᾶς δογματικῆς ὁμοιομορφίας καθ᾿ ἅπασαν τὴν ἐπικράτειαν. Ἀκόμη, εἰς τὸ ἂν ἡ κατάργησις τῶν εἰκόνων (καὶ τῶν ἀγαλμάτων), ἠδύνατο νὰ ἐπαναγάγῃ ἰδεολογικῶς ὑπὸ τὰς πτερύγας τοῦ αὐτοκρατορικοῦ ἀετοῦ, τοὺς ὅλον καὶ ἀπομακρυνομένους ἐκ τοῦ κορμοῦ τῆς Αὐτοκρατορίας, ἀνατολικοὺς ὑπηκόους. Ὁ Λέων ὡς συνεπὴς Ῥωμαῖος βασιλεὺς καὶ αὐτοκράτωρ, ἀνεζήτει πάντοτε τὸ πλειοψηφικὸν ῥεῦμα τῆς αὐτοκρατορίας. Ὡς ὁ ἱδρυτὴς τῆς νέας αὐτοκρατορίας, Κωνσταντῖνος ὁ Μέγας, μετεκινήθη θρησκευτικῶς, ἄρα καὶ πολιτικῶς, πρὸς τὸν Χριστιανισμόν, ἐκτιμὼν ὀρθῶς τὸ πλειοψηφοῦν πληθυσμιακὸν ῥεῦμα τῶν ἐπικρατειῶν αἱ ὁποῖαι ἐπρόκειτο νὰ ἀποτελέσωσι τὸν πυρήνα τῆς αὐτοκρατορίας του, οὔτω καὶ Λέων, ἐλαυνόμενος ἐκ τῆς συνήθους ἀμεριμνησίας τῶν Ἑλληνορωμαίων βασιλέων ἔναντι τῆς ἱστορικῆς κοιτίδος τοῦ Ἑλληνισμοῦ, προέκρινεν ὡς προτιμητέαν τὴν ἰδεολογικὴν προσέγγισιν τῶν ἀσιατικῶν ἐκείνων πληθυσμῶν, οἱ ὁποῖοι εἶχον ἀρκούντως ἰδεολογικῶς «ἐπιμολυνθεῖ» ἐκ τῶν μουσουλμανιζουσῶν καὶ ἰουδαϊζουσῶν ἀντιλήψεων. Αἱ ἀντιλήψεις αὖται ἐσχηματοποιοῦντο καὶ ἐμβληματοποιοῦντο διὰ τῆς κυριάρχου αἰσθητικῆς ἀντιλήψεως τῆς εἰκαστικῆς ἀνεικονικότητος καὶ τῆς ἐν γένει ἀρνήσεως πάσης τιμῆς καὶ λατρείας πρὸς τὸ μορφικῶς –ἤτοι ἐξανθρωπισμένον- θεῖον. Τοῦτο ἐξεφράζετο καὶ θεωρητικῶς διὰ τοῦ Μονοφυσιτισμοῦ, τοῦ θεωρήματος αὐτοῦ περὶ τῆς φύσεως τοῦ Ἰ. Χριστοῦ. Οὗτοι καθ᾿ ὁλοκληρίαν ἀνατολίται, ἐθεώρουν τὸν Ἰησοῦν ὡς προκύπτῃ καὶ ἐκ τῶν κειμένων των, κάτοχον μόνον τῆς θείας φύσεως, ἡ δὲ ἀντίθετος ἄποψις (καὶ κυρίαρχος καθ᾿ ἡμᾶς), συνιστᾶ μίαν ἐπικίνδυνον διείσδυσιν τῶν περὶ τὸ θεῖον φρονημάτων τῶν Ἑλλήνων. Μία ἐπαναγωγὴ εἰς τὸ ἡρωικὸν πρότυπον, τοῦ θνήσκοντος καὶ ἀνισταμένου, ἀποθεουμένου καὶ κατηστερωμένου θεανθρώπου. Τοῦ θεανθρώπου, τοῦ τείνοντος ἐκεῖνον τὸ φοβερὸν δάκτυλον πρὸς τὸν ἄνθρωπον ἐν τῇ Καπέλλα Σιξτίνα λέγων:
-Τεντώσου λίγο ἀκόμη ἄνθρωπε. Λίγο σοῦ χρειάζεται διὰ νὰ θεωθῇς καὶ σύ! Πρακτικῶς τοῦτο ἀνιχνεύεται καὶ πρωίμως, ὅτε ὁ Ἀρειανικὸς προοιμιακὸς κλάδος τοῦ μονοφυσιτισμοῦ, μοσχευθεὶς ἐν τῷ σώματι τῶν ἀγριωτάτων Γότθων, ἐπέφερε τὸσας συμφορὰς καὶ καταστροφὰς εἰς τὰ ἑλληνικὰ ἱερά.
Σκοπὸς τοῦ παρόντος ὅμως δὲν εἶναι τὸ νὰ ἀσχοληθῶμε μὲ τοὺς κατοίκους τῶν ἀνατολικῶν ἐπαρχιῶν τῆς Αὐτοκρατορίας μας, οὔτε τὸ νὰ εἰκάσωμεν ἐπὶ τοῦ τὶ ἤθελε συμβῇ, ἐν ᾗ περιπτώσει ἐπετύγχανον οἱ στόχοι τῶν «Εἰκονομάχων» αὐτοκρατόρων. Πιθανὸν νὰ μὴν ἐχάνοντο αἱ ἐπικράτειαι αὖται καὶ ἡ Αὐτοκρατορία νὰ ἐκέρδιζεν ἐκ τῆς Ἱστορίας, ἐκτενεστέραν παράτασιν χρόνου ζωῆς. Μᾶλλον ὄμως θὰ ἀνεκόπτετο καὶ ὁ ἐξελληνισμὸς της, τὸ μόνον δὲ τὸ ὁποῖον θὰ εἴχομεν νὰ θαυμάζωμε σήμερον, ἐκ χιλίων ἐτῶν ἱστορίας, θὰ ἦσαν ἴσως μόνον διάφορα ὀρνιθοσκαλίσματα εἰς τοὺς τοίχους τῶν ναῶν καὶ εἰς τὰ περιθώρια τῶν ψαλτηρίων. Ποία κρητικὴ τέχνη, ποία παλαιολόγειος, ποῖος Θεοφάνης, ποῖος Πανσέληνος, ποῖος Θεοτοκόπουλος, ποῖος Μιχαὴλ Ἄγγελος, ποῖος Βελάσκεθ θὰ ὑπῆρχον; Κατήφεια καὶ θλίψις. Λουλουδάκια καὶ ὀρνιθοσκαλίσματα. Ἀκύρωσις δεκάδων αἰώνων μορφικοῦ ἑλληνογενοῦς Κάλλους καὶ ἐπαναγωγὴ εἰς τὴν Γεωμετρικὴν περίοδον τῆς τέχνης. Μὴν αὐταπατώμεθα φρονοῦντες ὅτι οἱ εἰκονομάχοι θὰ περιωρίζοντο ἐκεῖ. Θὰ ἐσώζοντο τῆς μανικῆς των δογματικῆς μήπως καὶ τὰ ἐναπομείναντα κείμενα τοῦ ἑλληνισμοῦ; Θὰ ἐξεπήδων ποτὲ ἐκ τῶν σπλάχνων ἐκείνων οἵτινες -ἀληθῶς- ἄλλοτε ἐβδελύχθησαν τὸν ἕλληνα λόγον, οἱ λαμπροὶ ἑλληνολάτραι καὶ ἀνορθωταὶ ἐπίγονοι; Ὁ ὁμηριστὴς Εὐστάθιος ὁ Θεσσαλονίκης; Ὁ Φώτιος τῆς Κωνσταντινουπόλεως; Ὁ ἀττικιστὴς Μιχαὴλ ὁ Ἀκομινᾶτος καὶ ὁ αὐτὰδελφός του ὁ Χωνειάτης; Ὁ Ἀτταλειάτης; Ὁ Ψελλὸς, ὁ Πλήθων; Τὶ θὰ ἐκόμιζον εἰς τὰς ἀποσκευὰς των οἱ Τραπεζούντιοι, οἱ Βησσαρίωνες, οἱ Μουσοῦροι; Τὶ θὰ ἐτύπωνον οἱ Μανούτιοι; Τὶ θὰ ἀνεγείρετο ὑπὸ τῶν περιφήμων Βοργιῶν, Μαλατεστῶν καὶ Μεδίκων;
Ὅλα ταῦτα ἐκρίθησαν φίλε ἀναγνῶστα μου εἰς ἕνα πόλεμον, τοῦ ὁποίου αἱ σκληραὶ μάχαι ἐδόθησαν εἰς τὰ βασιλικὰ ἀνάκτορα τῆς Κωνσταντινουπόλεως, εἰς τὰς ἑλληνιζούσας μονὰς τῶν δυτικῶν ἐπαρχιῶν τῆς Αὐτοκρατορίας, εἰς τὰ «παγανιστικὰ» χωρία τῆς Ἑλλάδος καὶ τῆς Ἰταλίας, εἰς τὸ Ἀρχιπέλαγος, εἰς τὴν Ῥώμην. Ἀνεμετρήθη ὁ ἑλληνικὸς Χριστὸς-Ὀρφεὺς πρὸς τὸν σκοτεινὸν καὶ ἀπρόσωπον Ἰαχβὲ τῆς Βίβλου, πρὸς τὸν φρικαλέον Ἀλὰχ τοῦ Κορανίου.
Πόλεμος ἀμφίρροπος μέχρι τέλους, λαβὼν τέλος τῇ ἐπεμβάσει μιᾶς Ἀθηναίας. Μιᾶς κυρίας διαποτισμένης ἐκ τῶν φιλοσοφικῶν χυμῶν τῆς Σχολῆς τῆς πατρίδος της, μιᾶς Σχολῆς διὰ τὴν ὁποίαν πολλοὶ νομίζουν ὅτι ἔλαβε τέλος διὰ τῶν γνωστῶν ἑλληνοκτόνων διαταγμάτων τοῦ ἐξωλεστάτου Θεοδοσίου. Ὅμως ἔχομε πλῆθος μαρτυριῶν περὶ τῆς ἀτύπου λειτουργίας της μέχρι καὶ τὰς ἐποχὰς τῆς πρωίμου Ἀναγεννήσεως. Μεγάλαι βιβλιοθῆκαι, ὡς ἡ διαρπαγεῖσα ὑπὸ τῶν Φράγκων βιβλιοθήκη τοῦ Ἀκομινάτου. Ἡ ἄνω τῶν 50.000 τόμων τῆς Μονῆς τῆς Καισαριανῆς, ὅλοι ἀρχαίας ἑλληνορωμαϊκῆς γραμματείας. Αἱ πείσμονες γηραιαὶ ἀδελφαὶ Ἑλλὰς καὶ Ἰταλία. Αἱ κιβωτοὶ τοῦ ἀρχαίου πνεύματος. Λησμονημέναι ὑπὸ τῶν αὐτοκρατόρων Ἀνατολῆς καὶ Δύσεως. Οἱ ἄνθρωποί των οἱ λιτανεύοντες κατὰ τὰς ἐορτὰς ἁγάλματα καὶ εἰκόνας. Οἱ ἑορτάζοντες ἐπ᾿ ἀφορμῇ τῶν Ἀπόκρεω, τὸ βακχικὸν καρναβάλι τῶν Ἀνθεστηρίων καὶ τῶν Σατουρναλίων. Οἱ θρηνοῦντες διονυσιακῶς τὸν πρόσκαιρον θάνατον τοῦ ἀνθρώπου Ἰησοῦ. Οἱ λατρεύοντες ἐν τοῖς παλαιφάτοις πανικοῖς σπηλαίοις ἰδικοὺς των ἁγίους, τοὺς ὁποίους ἐπέβαλον εἰς τὴν Κωνσταντινούπολιν. Οἱ ὑπερασπιζόμενοι μετὰ λύσσης καὶ μένους τὰς παραδόσεις των.
Οὗτοι ὅλοι εἶπον τὸ μέγα ΟΧΙ, τὸ μέγιστον καὶ ἀπηλπισμένον ΜΟΛΩΝ ΛΑΒΕ, πρὸς τοὺς τοποτηρητὰς τοῦ Λέοντος καὶ τῶν ἐπιγόνων του.
Καὶ ἐπολέμησαν ἐξεγερθέντες. Καὶ ἤγειρον τὴν ΠΡΩΤΗΝ ΕΛΛΗΝΙΚΗΝ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΙΝ. Οἱ Ἰταλοὶ τῆς Ἑξαρχίας τῆς Ῥαββένας, ἐξεγερθέντες τὸ 727 μ.Χ., ἐφόνευσαν τὸν Ἕξαρχον καὶ διεκήρυξαν τὴν ἀνεξαρτησίαν των. Καταφυγόντες πολλοὶ ἐξ αὐτῶν εἰς τὰ ἑνετικὰ ἔλη, οὐσιαστικῶς ὑπῆρξαν οἱ γεννήτορες τῆς πόλεως ἡ ὁποία ἐπέπρωτο νὰ ἀναγεννήσῃ τὸ ἑλληνικὸν πνεῦμα ἐν Εὐρώπῃ, τῆς Ἑνετίας.
Ἡ Ἑλλὰς δὲν παρέμεινεν ἀπαθής. Ἄλλωστε εἶχεν ἐπαναστατήσει ἀπὸ τοῦ 717 μ.Χ. Ὅταν ὁ Λέων ἐξετραχύνθη περαιτέρω, διατάξας τὴν πλήρη καταστροφὴν πάσης εἰκόνος ἢ ἀγάλματος, ὡς καὶ τὴν καῦσιν τῶν μεγάλων μοναστηριακῶν βιβλιοθηκῶν, ἡ Ἑλλὰς ἀντέστη. Δὲν ἦτο πλέον ἡ ἔκπληκτος Ἑλλάς τοῦ Ἀλαρίχου καὶ τῶν Γότθων του. Μακρὰ περίοδος περιφρονητικῆς ἐγκαταλείψεώς της ὑπὸ τῶν αὐτοκρατόρων, ἐσφυρηλάτησε νέον φρόνημα καὶ ἕνα νέον σπερματικὸν ἐθνισμόν, ὅστις ἔμελε νὰ χαλυβδωθῇ προσεχῶς.
Πρῶτος βασιλεὺς τῆς Ἑλλάδος, πρὸ τοῦ πτωχοῦ Ὄθωνος, ἀνεκηρύχθη ὑπὸ τῶν Ἑλλήνων τὸ ἴδιον ἔτος τῶν γεγονότων τῆς Ῥαββένης–βασιλέα τῶν ἑλλαδικῶν, τὸν ἀναφέρουν περιφρονητικῶς τὰ χρονικά-, ὁ ἐκ τῆς Κρήτης καταγόμενος στρατηγὸς Κοσμᾶς. Ἀνεκηρύχθη βασιλεὺς τῆς Ἑλλάδος καὶ τῶν Κυκλάδων! Συστρατηγῶν μετὰ τῶν γενναίων Ἑλλήνων πολεμάρχων Ἀγαλλιανοῦ καὶ Στεφάνου, συνεκρότησε μικρὸν στόλον καὶ ἔπλευσε κατὰ τῆς Κωνσταντινουπόλεως! Εὐλογούμενοι ὑπὸ τοῦ γενναίου καὶ ΟΡΘΟΔΟΞΟΥ ποντίφηκος τῆς Ῥώμης, τοῦ ἀτρομήτου τότε ποιμενάρχου καὶ τῆς Ἑλλάδος Γρηγορίου τοῦ β΄, ἔπλευσαν κατὰ τοῦ ἰσχυροτάτου αὐτοκρατορικοῦ στόλου. Ἡ ἄπελπις ναυμαχία ἐδόθη τὴν 18ην Ἀπριλίου τοῦ 727. Τὰ ἀσθενὴ πλοιάρια τοῦ Βασιλείου τῆς Ἑλλάδος καὶ τῶν Κυκλάδων, ἀντιμετώπισαν τὰ βαρέα κάτεργα, τοὺς δρόμωνας καὶ τὸ Ἑλληνικὸν Πῦρ (ὁποία εἰρωνεία) τοῦ αὐτοκράτορος.
Ἡ καταστροφὴ ὑπῆρξε πλήρης. Ὁ Ἀγαλλιανὸς, ὡς προάγγελος τοῦ σπουδαίου ἐκείνου αὐθέντου τοῦ Μωρέως τοῦ Λέοντος τοῦ Σγουροῦ, τοῦ ῥιφθέντος ἐφίππου ἐκ τοῦ Ἀκροκορίνθου διὰ νὰ μὴ συλληφθῇ ὑπὸ τοῦ Βιλλεαρδουΐνου, ἐρρίφθη φέρων τὴν πανοπλίαν του εἰς τὴν θάλασσαν καὶ ἐπνίγη εἰς τὰ ἱερὰ ἑλληνικὰ ὕδατα... Ὁ βασιλεὺς Κοσμᾶς καὶ ὁ Στέφανος, συληφθέντες, ἐπρόκειτο νὰ ἔχουν τὴν τύχην τῶν πρωτομαρτύρων τοῦ ἔθνους. Ἀπεκεφαλίσθησαν ὁμοῦ εἰς τὴν Βασιλεύουσαν. Ἀξίζει νὰ σημειωθῇ τὸ ὅτι, ὁ ἀποκεφαλισμὸς ἦτο τιμητικὸς θάνατος, ἐπιφυλλασσόμενος κατ᾿ ἐξοχὴν εἰς ἀτυχήσαντας βασιλεῖς...
Ἔκτοτε ἐξεχάσθησαν. Οὐδεμία ὁδὸς εἰς νῆσον τινὰ τοῦ συντόμου ἐκείνου πρώτου ἑλληνικοῦ βασιλείου φέρει τὸ ὄνομά των. Παρ᾿ ὅτι δὲ ἐμαρτύρησαν καὶ διὰ τὴν Ὀρθοδοξίαν, οὐδὲν συναξάριον συνετέθη εἰς μνήμην των. Βαρὺ τὸ παράπτωμα. Ἀκόμη καὶ ὅταν κατίσχυσε τὸ ἑλληνικὸν πνεῦμα, ἐκεῖ ὅπου τὰ ἑλληνικὰ ὅπλα συνετρίβησαν, δὲν ἦτο δυνατὸν νὰ λησμονηθῇ ὅτι οὗτοι ἐκίνησαν τὴν πτέρναν κατὰ τῆς Αὐτοκρατορίας.
Καὶ ἰδοῦ φίλε ἀναγνῶστα, ἡ νίκη τοῦ πνεύματος τῆς Ἑλλάδος ἦλθεν ἀπ᾿ ἐκεῖ ὅπου ἐπήγασε τὸ κακὸν καὶ ἡ συμφορὰ ἑνὸς περίπου αἰῶνος. Ἐκ τῶν ἀνακτόρων. Ἡ ἐξουσία καὶ οἱ ὑπερόπται μεταρρυθμισταὶ, ἐλύγισαν ὑπὸ τὴν πίεσιν τοῦ λαοῦ τῆς Κωνσταντινουπόλεως καὶ τῶν δυτικῶν ἐπαρχιῶν.
Κατετροπώθησαν ὡς προείπωμεν ὑπὸ μιᾶς πανούργου -ἀληθῶς- καὶ σκληρὰς Ἀθηναίας. Ἡ βασιλομήτωρ Εἰρήνη, διέπραξεν φρικώδη ἐγκλήματα καὶ συνομωσίας, ἀλλὰ διὰ τῆς καθαρὰς καὶ πρακτικῆς της ἀθηναϊκῆς ὁράσεως διέγνωσε τὸ μάταιον τῶν ἀγώνων τῆς Εἰκονομαχίας. Διέγνωσε τὸ πόσον ὁ ἕλλην λαὸς εἶχε προσδεθεῖ συναισθηματικῶς πρὸς τὰς παλαιὰς ἀντιλήψεις τῶν προγόνων του. Διέγνωσε τὸ πόσον ἀπρόθυμος ἦτο εἰς τὸ νὰ καταπιέσῃ τὴν ἀνάγκην του διὰ τὴν ὁμορφιάν. Διὰ τὸ Κάλλος τῆς μορφῆς. Διὰ τὴν αἰσθησιακὴν του σχέσιν πρὸς τὸ Θεῖον.
Καὶ ἀκόμη οἱ πτωχοὶ μεταρρυθμισταὶ καὶ οἱ φανατικοὶ των ἐπίγονοι, οἱ Λούθηροι καὶ οἱ Καλβῖνοι, δὲν εἶχον ἰδεῖ τίποτε. Οἱ Λεωνίδαι ἐκεῖνοι τοῦ εὐρωπαϊκοῦ πνεύματος, οἱ πάπαι τῆς Ῥώμης, οἱ σθεναροὶ εἰκονολάτραι πατριάρχαι καὶ ἡγούμενοι τῆς Κωνσταντινουπόλεως, ἡ πονηρὰ Εἰρήνη, οἱ ἀνθιστάντες, κατὰ τῶν αὐθαιρεσιῶν καὶ τῶν θεολογικῶν ἀκροβασιῶν τῆς ἐξουσίας, ἐπρόκειτο νὰ ἀνοίξωσι τοὺς ἀσκοὺς τοῦ Αἰόλου, θέτοντες τὰ θεμέλια τῆς Ἀναγεννήσεως.
Ἐπρόκειτο οἱ λογῆς μεταρρυθμισταί, νὰ ὑποστοῦν τὰς ἐκστάσεις τοῦ Γρηγορίου Παλαμᾶ καὶ τῆς μεγάλης ἐκείνης Ἱσπανίδος ἐκ τῆς Ἀβίλλης. Ἐπρόκειτο νὰ ὑποστοῦν τὸ μεγαλεῖον τῆς Ῥωμαϊκῆς αὐλῆς τοῦ τρομεροῦ ἐκείνου Ἀλεξάνδρου τοῦ στ΄ τοῦ Βοργίου. Τὶ μᾶς ἀπασχολεῖ ἡ ἠθικὴ του ὑπόστασις καὶ τὰ ὑποκριτικὰ βιβλικὰ καὶ πιετιστικὰ κακαρίσματα τῶν συμπλεγματικῶν Γερμανῶν; Τὸν θέλουν παγανιστήν; Ἂς εἶναι! Ναι! Καλύτερον παγανιστὴς καὶ προστάτης τῶν τεχνῶν καὶ τῶν γραμμάτων, παρὰ σκοταδιστὴς μεμψίμοιρος κουάκερος. Ποῖος δύναται νὰ ὀμώσῃ μετὰ βεβαιότητος ὅτι ἄνθρωποι σὰν τὸν κολοσσιαῖον αὐτὸν πάπαν, διὰ τοῦ κάλλους, τὸ ὁποῖον ἀγαπᾶ ὁ Θεὸς, χάριν δὲ τούτου ἐποίησε τὸν Κόσμον (ἑλληνιστὶ στολίδι), διὰ τοῦ ἔρωτος τὸν ὁποῖον ἐμπνέει ὁ Θεὸς, διότι ἔτσι θέλει νὰ τὸν ἀτενίζουν τὰ ποιήματά του, ποῖος λοιπὸν δύναται νὰ εἴπῃ, ὅτι τοιοῦτοι ἄνθρωποι, ἐξοχοτάτως «ἁμαρτωλοί», δὲν Τὸν συνήντησαν εἰς τὸ τέλος.
Φίλε ἀναγνῶστα μου! Εἶμαι πεπεισμένος ὅτι ὁ σκληρὸς αὐτὸς κοντοτιέρος-πάπας, μὲ τὴν τρυφερὰν πρὸ τοῦ κάλλους καρδίαν, ἀπ᾿ ἐκεῖ ποὺ εὑρίσκεται, θείᾳ ἐπιφροσύνῃ, δροσίζει εὐσπλαχνικῶς, πολλῶν «ἁγίων» τὰ χείλη. «Ἁγίων», οἱ ὁποῖοι ἐσκληρύνθησαν ἐν ἀρετῇ, αὐτοαπεθεώθησαν καὶ οὐδὲν «καλὸν», ἤτοι ὡραῖον κατέλειπον, πέραν σκληραγωγιῶν καὶ καταρῶν δι᾿ ὅλα ἐκεῖνα τὰ ὁποῖα φλογίζουν τὴν σάρκαν τὴν ποιηθεῖσαν ὑπ᾿ Ἐκείνου, Ἐκείνου ὁ ὁποῖος ἐφάνη αὐστηρὸς κατ᾿ ἐκείνων τῶν ἰουδαϊκῶς καὶ οἰκονομικῶς κατακρινάντων τὰς ἐνεργείας τῆς -ἑλληνοπρεπῶς- «ἀλειψάσης ἐν μύρῳ» τοὺς πόδας Του.
 |
| Διαπόμπευσις τοῦ "ἀντιδραστικοῦ" πατριάρχου Ἀναστασίου ὑπὸ τῶν Εἰκονομάχων. |
Φρεάντλης ἔγραφε, τῇ ιστ΄ Μαρτίου ,βη΄
Κυριακῇ δὲ τῆς Ὀρθοδοξίας
ΣΧΟΛΙΑ:
[1] Πολλοὶ ἀντιεπιστημονικῶς γενικεύοντες, λησμονοῦν τὸ ὅτι ὁ Φ. ἐκτείνει τὰ συμπεράσματά του μόνον εἰς τὴν περιοχὴν τῆς Πελοποννήσου καὶ τῆς Ῥούμελης. Τοῦτο βεβαίως κατὰ τὴν ἐποχὴν ἐκείνην, καθ᾿ ἣν τὸ ἡμέτερον κράτος ἀπετελεῖτο σχεδὸν ἐκ τῶν περιοχῶν αὐτῶν, καθίστατο πλέον ἐπώδυνον...
[2] Πόσον περιέργως συνηχεῖ τὸ ὄνομα τοῦ μεγάλου αὐτοῦ Βρετανοῦ μεσαιωνοδίφου (William Miller), πρὸς τὸν μέγαν Γερμανὸν φιλέλληνα ποιητὴν, τὸν βάρδον τοῦ Ἀγῶνος τῆς παλιγγενεσίας μας, τὸν Γουλλιέλμον Μύλλερ (Willhelm Mueller).
[3] Ἂν ἤθελε τὶς ἐξετάσῃ ἐμπεριστατωμένως καὶ ἐνδελεχῶς τὸ ἔργον τοῦ Κ.Π., δυσκόλως θὰ ἀνακαλύψῃ ψεύδη ἢ «κατασκευὰς» τοῦ «Ἐθνικοῦ Ἱστορικοῦ». Μόνον ἐπιλεκτικὰς ἑστιάσεις δύναται νὰ ἀνεύρῃ, ἢ κενὰ, προερχόμενα ἐκ πηγῶν προκυψασῶν μετὰ τὴν συγγραφὴν του. Καὶ τὶ μ᾿ αὐτὸ φίλε ἀναγνώστα; Μήπως οὗτος δὲν εἶναι ὁ κακὸς δαίμων παντὸς ἱστορικοῦ; Αἱ ἐπιγενόμεναι πηγαί! Ὁ ἱστοριοδίφης εἶναι μία τραγικὴ προσωπικότης. Τελεῖ πάντοτε ὑπὸ τὸ σχιζοειδοῦς φύσεως συναίσθημα τῆς ἀδημονίας καὶ τοῦ φόβου συνάμα, μιᾶς νέας «ἀποκαλύψεως». Κλασσικὸν εἰς τὴν ἐποχὴν μας τὸ πάθημα τοῦ σπουδαίου Βρετανοῦ Τρέβορ-Ῥόπερ, τοῦ πιστοποιήσαντος σφαλερῶς τὴν γνησιότητα τῶν περιλαλήτων «ἡμερολογίων» τοῦ Ἀδ. Χίτλερ...
