Ζωροαστρικὸς Ἀνθρωπισμός.

Τὸ Φαραβαχάρ.

Εἶναι τὸ ἱερὸν σύμβολον τῆς ζωροαστρικῆς ψυχῆς, τὸ κοσμοῦν πλείστους ὅσους ἐπιφανεῖς τόπους τῆς ἀρχαίας Περσίας. Ἐπιλέγω μίαν ἑρμηνευτικὴν προσέγγισιν τῶν συμβολισμῶν του, ὡς αὕτη παρουσιάζεται ὑπὸ πολλῶν συγχρόνων σοφῶν Μοβαδῶν (Mobad: Ὁ ζωροαστριστὴς ἱερωμένος).

Αἱ τρεῖς σειραὶ πτερῶν συμβολίζουν τὴν «καλὴν ἀντίδρασιν», τοὺς «καλοὺς λόγους» καὶ τὰς «ἀγαθὰς πράξεις». Δι᾿ αὐτῶν ἡ ψυχὴ ἵπταται. Τὸ κάτω μέρος τοῦ πτερώματος (οὐρά), διηρημένον εἰς τρία ἐπίσης, συμβολίζει τὴν «κακὴν ἀντίδρασιν», τοὺς «κακοὺς λόγους» καὶ τὰς «πονηρὰς πράξεις». Εἶναι τὰ βάρη τῆς ψυχῆς. Αἱ δύο καμπυλωταὶ ταινίαι συμβολίζουν τὰ βουλησιαρχικὰ στοιχεῖα  Sepanta Minu καὶ Angra Minu. Τὸ πρῶτον ἐστραμμένον πρὸς τὴν πλευρὰν τοῦ προσώπου ἐκπροσωπεῖ τὴν καλὴν θέλησιν, τὸ ἔτερον τὴν κακήν. Ἐν τῇ χριστιανικῇ ἀγγελολογίᾳ, ἐν πολλοῖς προερχομένην ἐκ τοῦ Ζωροαστρισμοῦ, αἱ δύο αὕται ταινίαι κοσμοῦν πάντα εἰκονιζόμενον ἄγγελον, καλοῦνται δὲ «ἀκοαί» ὡς ἐκπροσωποῦσαι τὰ σημεῖα ἐπαφῆς τοῦ ἀνθρώπου πρὸς τὸν ἄγγελον.

Ὁ κύκλος εἰς τὸ μέσον καταδεικνύει τὴν ἀθανασίαν τοῦ πνεύματος, τοῦ μὴ ἔχοντος ἀρχὴν μηδὲ τέλος. Ἡ δεξιὰ χείρ, ἀναπεπταμένη καταδεικνύει τὸ «ἄνω σχῶμεν τὰς καρδίας», τὸ ὑψιπετὲς τῆς ἀνθρωπίνης φύσεως, τὴν ἐντολὴν τὴν στρεφομένην κατὰ πάσης χαμερπείας καὶ ποταπότητος. Ἡ ἀριστερὰ κρατεῖ δακτύλιον. Εἶναι ὁ ἐν τῇ κοινωνικῇ ζωῇ κατοπτρισμὸς τοῦ αἰωνίου καὶ τετελειωμένου πνεύματος. Συμβολίζει τὸ κοινωνικὸν συμβόλαιον τῆς νομιμότητος καὶ τῆς ἐμπιστοσύνης, στοιχείων ἀποτελούντων τὸν  πυρῆνα τῆς ζωροαστρικῆς κοινωνικής φιλοσοφίας.

Οἱ Πέρσαι δὲν ἦσαν μόνον ὁ Ξέρξης καὶ ὁ Μαρδόνιος...

Ἡ μεγάλη σύγκρουσις μεταξὺ Ἑλλήνων καὶ Περσῶν κατὰ τοὺς ἱστορικοὺς χρόνους, περιβάλλει διὰ μεγαλυτέρας ἀξίας κάποια σοβαρὰ ἔργα διακεκριμμένων Ἑλλήνων συγγραφέων, ὅπως εἰς τὸ α΄ Βιβλίον «Κλειώ», τοῦ Ἡροδότου, τὴν «Κύρου Παιδείαν» τοῦ Ξενοφῶντος καὶ τὰ ζωροαστρικὰ σπαράγματα τοῦ Γεωργίου Γεμιστοῦ ἢ Πλήθωνος, τὰ ὁποῖα ἔργα κάποιος φανατικὸς θὰ ἠδύνατο νὰ χαρακτηρίσῃ ὡς φιλοπερσικά, ἐνῶ κάποιος νηφάλιος, ὡς πολυτίμους καταγραφὰς ἑνὸς κραταιοῦ ἠθικοῦ πολιτισμοῦ, ὄπισθεν τοῦ ὁποίου ὡς συνήθως ἵσταται μία ἰσχυρὰ θρησκευτικότης.

Τὸ νὰ κρίνῃ κανεὶς τὸ ἠθικοθρησκευτικὸν αὐτὸ σύστημα μέσῳ τῆς ἱστορικῆς παρουσίας προβεβλημένων Ἀχαιμενιδῶν βασιλέων, ὡς ὁ ὑπερφίαλος Ξέρξης, ἢ ὁ φιλάργυρος Δαρεῖος ὁ α΄, θὰ ἀπετέλει ἴσως παρομοίαν ἀδικίαν, μὲ τὸ νὰ ἀξιολογῇ τὸν Ἰουδαϊσμὸν ἐπὶ τῇ βάσει τοῦ Ἄννα καὶ τοῦ Καϊάφα, ἢ τὸν Χριστιανισμὸν ἐν τῷ προσώπῳ τοῦ πάπα Ἀλεξάνδρου Βοργία, ἢ τοῦ Μεγάλου Ἱεροεξεταστοῦ Τορκουεμάδα. Σαφῶς οἱ Πέρσαι δὲν ἦσαν αὐτὸ τὸ ὁποῖον διασκεδαστικῶς καὶ ἀνιστορήτως ἀπελαύσαμεν εἰς τὰς κινηματογραφικὰς αἰθούσας, ὑπὸ τὸν τίτλον «300».

Δὲν ἀναφερόμεθα βεβαίως εἰς τὸ πολιτικὸν καὶ αὐτοκρατορικὸν καθεστὼς τοῦ περσικοῦ βασιλείου, ἀλλὰ εἰς τὴν ζωροαστρικὴν κοσμοθεωρίαν καὶ βιοηθικήν.

 Εἶναι γνωστὸν καὶ ἐκ τῆς ἡμετέρας παλαιᾶς ἑλληνορωμαϊκῆς θρησκείας, τὸ ὅτι πᾶσα θρησκευτικὴ σύγκρουσις μεταξὺ φυσιοκεντρικῶν ἀφ᾿ ἑνὸς θρησκειῶν καὶ τῶν λεγομένων «ἐξ ἀποκαλύψεως» βιβλογενῶν θρησκειῶν, πάντοτε ἀποβαίνει ὑπὲρ τῶν δευτέρων. Οὔτω καὶ ὁ Ζωροαστρισμὸς ἔσχε τὴν ἀτυχίαν νὰ συνθλιβῇ ὑπὸ τοῦ πλέον φανατικοῦ καὶ μισαλλοδόξου τέκνου τοῦ ὑποτιθεμένου μονοθεϊσμοῦ, ἤτοι τοῦ μουσουλμανισμοῦ. 

Ὁ Ζωροάστρης καὶ τὸ Αἰώνιον Πῦρ. Τοιχογραφία, εἰς τὸν Ζωροαστρικὸν ναὸν τοῦ Yazd.

Δὲν θὰ παράσχωμεν οὐδὲν βιογραφικὸν στοιχεῖον περὶ τοῦ Ζωροάστρου ἢ Ζαρατούστρα, ἀφ᾿ ἑνὸς λόγῳ τοῦ ὅτι ταῦτα ὡς εὑρισκόμενα ἐντὸς τοῦ μύθου, δὲν μᾶς ἐξυπηρετοῦν, ἀφ᾿ ἑτέρου δὲ, εἶναι ἡ διδασκαλία καὶ τὸ ἠθικὸν καὶ κοσμοθεωρητικὸν κεκτημένον τοῦ Ζωροαστρισμοῦ ἐκεῖνον τὸ ὁποῖον προκαλεῖ τὴν εἰσήγησιν ταύτην.

Ὁ Ζωροάστρης δύναται ἀσφαλῶς νὰ θεωρηθῇ ὡς θρησκευτικὸς – κοινωνικὸς μεταρρυθμιστὴς καὶ ὄχι δημιουργὸς ἐκ τοῦ μηδενὸς ἑνὸς τέτοιου συστήματος. Μέγα μέρος τῆς ζωροαστρικῆς κοσμοθεωρίας, ἂν ὄχι καὶ ἠθικῆς, ἔχει βαθείας τὰς ῥίζας ἐντὸς τῆς ἀρχαιοτάτης ἰρανικῆς ἀλλὰ καὶ ἰνδουϊστικῆς παραδόσεως, ἡ ὁποία σχηματοποιεῖται διὰ τοῦ συνόλου τῶν ἱερῶν καὶ ἠθικῶν ἀρχῶν τῆς συλλογῆς βιβλίων ὑπὸ τὸ ὄνομα Ἀβέστα.

ΑΒΕΣΤΑ.

Διὰ τοῦ ἀνωτέρω ὅρου, καθορίζεται μία εὑρεῖα σύνοψις ἱερῶν κειμένων, τὰ ὁποῖα καλύπτουν τὸ μέγα μέρος τῶν ἀναγκῶν μιᾶς θρησκείας ἀφ᾿ ἑνός, ἀφ᾿ ἑτέρου μίαν ἐπαρκεστάτην βάσιν ἀναπτύξεως φιλοσοφικῶν καὶ ἠθικῶν στοχασμῶν. Παραθέτω μίαν κλασσικήν, ἂν καὶ ὄχι τὴν μόνην κατάταξιν τῶν ἱερῶν της βιβλίων.

1.     Ἡ Γκάθα ἢ Γκάτα, ἑλληνιστὶ ἄσμα, εἶναι τὸ ἀρχαιότερον καὶ ἱερότερον τμῆμα τοῦ θυσιαστικοῦ πυρῆνος (Γιάσνα), περιέχον –συγκρατήσατε τὸν ἀριθμόν, διότι δὲν εἶναι τυχαῖος- 72 τελετουργικοὺς ὕμνους.

2.     Ὑμνολογικὸν εἶναι ἐπίσης καὶ τὸ περιεχόμενον τοῦ βιβλίου τῶν 22 Γιάστ.

3.     Ἠθικὸν εἶναι τὸ περιεχόμενον τοῦ Βιντεβάτ (ὁ Νόμος κατὰ τῶν Δαιμόνων). Τὸ βιβλίον αὐτὸ περιέχει εὐρὺ δαιμονολόγιον μετὰ παραλλήλου ἀναπτύξεως ἠθικῶν δογμάτων καὶ κανόνων.

4.     Τὸ Βισπερέντ (Σύνοψις τῶν Κυρίων), εἶναι ἀρχαιοτάτη συλλογὴ τελετουργικῶν καὶ λειτουργικῶν κειμένων.

5.     Τὸ Νιραγκεστάν, ἤτοι ὁ πλήρης τελετουργικὸς κῶδιξ, ὅστις ἔχει νεκρονομικὴν ἀξίαν, ὡς περικλείων τὰ σπουδαιώτατα Ἀγκεμονταέτσα, ἢ ἄλλως λειτουργίαν τῶν Νεκρῶν τὸ περσικὸν ῥέκβιεμ καὶ τὸ Χαντὸξτ Νάσκ ἤτοι, Ταξίδιον τῆς Ψυχῆς πρὸς τοὺς Ἀλλεπαλλήλους Οὐρανούς.

6.     Τὸ Μπουνταχὶσν περιλαμβάνει τὸν πυρῆνα τῆς ἰρανικῆς κοσμολογίας. Γένεσις, διάταξις τῶν Κόσμων, διαβάθμισις τῶν οὐρανῶν, τὰ γένη τῶν ἀνθρώπων κατὰ διάταξιν ἐγγυτάτην πρὸς τὴν ἡμετέραν ἡσιόδειον, ἡ ἀξιολογικὴ διαβάθμισις τῶν ζώων καὶ τῶν φυτῶν, τὰ ὀρυκτὰ καὶ αἱ ἀπόκρυφοι αὐτῶν δυνάμεις.

7.     Τὸ Ντένκαρτ, ἓν εἶδος ἰρανικοῦ Ταλμούδ, ἀναλύει καὶ σχολιάζει τὴν ὅλην Ἀβέσταν.

8.     Τὸ σημαντικώτατον διὰ τὴν ἠθικὴν συγκρότησιν τῆς ἀβεστικῆς θρησκείας Μπαχμὰν Γιάστ (Λατρεία τοῦ Καλοῦ Στοχασμοῦ, ἢ Βοχουμὰν Γιάσν), τὸ ὁποῖον εἶναι ἀποκαλυπτικὸν ἔργον τῆς συγκροτήσεως τῶν κόσμων καὶ τῶν ἐποχῶν.

9.     Τὸ Ἄρτα Βιρὰφ Ναμάκ, εἶναι ἓν εἶδος «Θείας Κωμωδίας», τὸ χρονικὸν τῆς ἐνσωμάτου καθόδου καὶ ἐπανόδου τοῦ πιστοῦ καὶ ἐναρέτου Ἄρτα Βιρὰφ εἰς τὸν Ἄδην.

10.  Τὸ κατηχητικῆς ἀξίας Μαϊνιό-ι-Χάρντ (Πνεῦμα Σοφίας), γραμμένον ὑπὸ μορφὴν ἐρωταποκρίσεων.

11.  Τέλος ἐν τῇ συγχρόνῳ Ἀβέστα περιλαμβάνονται τὰ Ῥιβαγιάτ, τὰ ὁποῖα εἶναι νεώτερα ἐπίλεκτα στοιχεῖα δογματικῆς καὶ ἠθικῆς ἀλληλογραφίας, μεγάλης ἐπεξηγηματικῆς ἀξίας καὶ χρησιμότητος διὰ τοὺς ἐναπομείναντας ζωροαστριστάς. Πρόκειται δι᾿ ἐπιστολὰς ἀνταλλαγείσας μεταξὺ τῶν λογίων Ζαρτόστι τοῦ Ἰρὰν καὶ τῶν Πάρσων τῶν Ἰνδιῶν.

Ὁ Μίθρας Ταυροκτόνος (Ταυροβόλιον).

Ἅπαντα τὰ ἀνωτέρω ἀποτελοῦν τὴν Ἀβέσταν, ἡ ὁποία συχνῶς φέρεται λανθασμένως ὡς Ζὲνδ Ἀβέστα. Σημειωτέον τὸ ὅτι διὰ τοῦ τελευταίου ὅρου σημαίνεται κάθε ἐπεξηγηματικὸν τῆς Ἀβέστας κείμενον, ἓν εἶδος περσικοῦ Ταλμούδ.

Τὴν ἀβεστικὴν θρησκείαν, πρὸ Ζωροάστρου, τὴν ἤσκουν ἱερατεύοντες οἱ λεγόμενοι Μάγοι, τῶν ὁποίων ἡ μεθοδολογία καὶ οἱ τρόποι ἔδοσαν τὴν ὀνομασίαν εἰς αὐτὸ τὸ ὁποῖον ὁ καθεὶς μας πλέον ἀποκαλεῖ μαγείαν.

Ὁ ἐν Βομβάῃ τῶν Ἰνδιῶν «Πῦργος τῆς Σιωπῆς» (Ντάχμα) τῶν Ζωροαστριστῶν Πάρσων.

Πρὸ τοῦ Ζωροάστρου, ὅπως συμβαίνει συχνῶς, ὁ ἠθικὸς καὶ φιλοσοφικὸς πυρὴν τῆς θρησκείας εἶχεν ὑποβαθμιστεῖ ἔναντι τοῦ ἱεροτελεστικοῦ (ῥιτουαλιστικοῦ) στοιχείου. Τὸ στοιχεῖον αὐτὸ τῶν ἐκτεταμένων καὶ πολυσυνθέτων ἱεροπραξιῶν, ὑπὸ τὴν ἐπήρειαν ἐν τῷ μεταξὺ καὶ τοῦ προϋπάρχοντος Μιθραϊσμοῦ, ἐστηρίζετο εἰς δύο ἀπαισίας καὶ καταστροφικὰς ἀντιλήψεις καὶ πρακτικάς, τὰς ὁποίας ἐπρόκειτο ὁ Ζωροάστρης νὰ καταπολεμήσῃ σκληρῶς, ἐν τῷ ἀγῶνι δὲ τούτῳ νὰ φονευθῇ ὑπὸ τῶν πρακτόρων τοῦ ἀντιδρῶντος ἱερατείου.

Πρῶτον στοιχεῖον ἦτο μία δυσάρεστος κατάστασις, συνισταμένη εἰς τὴν κατάχρησιν τοῦ ἱεροῦ ποτοῦ Χαόμα, τοῦ παρασκευαζομένου καὶ ἐν τῇ Ἰνδικῇ ὡς Σόμα. Τεράστιαι μάζαι Ἰρανῶν θρησκολήπτων, μεθυόμεναι διὰ τοῦ ποτοῦ αὐτοῦ, τὸ ὁποῖον προωρίζετο μόνον διὰ συγκεκριμμένην τελετουργικὴν χρήσιν, ἐτρέποντο πρὸς ἀπιστεύτου ἀγριότητος καὶ μαζικότητος ζωοκτονίας, ἐφαρμόζοντες τὰς καὶ παρ᾿ ἡμῖν τοῖς Ἕλλησιν γνωστὰς ἑκατόμβας, τὰς καταπολεμηθείσας ὑπὸ τοῦ θειοτάτου Πυθαγόρου.

Ἡ ἄλογος αὕτη σφαγὴ τῶν βοοειδῶν, ὡδήγει σταθερῶς πρὸς τὴν ἐρημοποίησιν τοῦ Ἰράν, ἐκ τῆς ἀδυναμίας ἁρόσεως τῶν γαιῶν. Μεθυσμέναι ὁρδαὶ θρησκολήπτων, καθοδηγούμεναι ὑπὸ μάγων, ψευδοσαμάνων καὶ λοιπῶν ἀγυρτῶν, τῶν ὁποίων τὰς ἐκστάσεις καὶ τὰς καταληψίας ἐμιμοῦντο, ἐπέπιπτον εἰς τὴν ὕπαιθρον θύοντες καὶ ἀπολλύοντες τὰ βοοειδῆ, ἐλλείψει δὲ τούτων κάθε ἄλλον ζῶον. Ἡ προηγηθεῖσα τοῦ Ζωροάστρου μιθραϊκὴ θρησκεία, δυστυχῶς, ἀντὶ νὰ περιορίσῃ τὸ κακὸν, τὸ ἐπεξέτεινε διὰ τῶν φρικαλέων ταυροβολίων, ἅτινα ἦσαν ἀναγκαῖα διὰ τὰς μυήσεις τῶν νέων πιστῶν.

Ὁ Ζωροάστρης, ἀηδιάσας ἐκ τῆς ὅλης καταστάσεως, τῇ βοηθείᾳ σοφῶν βασιλέων, κατέφερεν ἰσχυρὰ πλήγματα κατὰ τοῦ ἱερατείου, ἀναμορφώσας τὴν θρησκείαν, καταργήσας ὅλας τὰς αἱματηρὰς αὐτὰς ἀνοησίας, καταστήσας πλέον ὡς πυρῆνα ταύτης, τὴν πλήρη ἐναρμόνισιν τοῦ ἀνθρώπου πρὸς τὴν λοιπὴν φύσιν καὶ τὴν λελογισμένην ἐξ αὐτῆς ἀπολαβὴν μόνον τῶν ἀναγκαίων διὰ τὴν διαβίωσίν του.

Ὡς ἡ Ἐργάνη Ἀθηνᾶ παρ᾿ ἡμῖν, ἐπεξέτεινε τὴν ὑφαντουργίαν, καταργήσασα τὴν ἔνδυσιν τοῦ ἀνθρώπου διὰ τῆς δορᾶς τῶν ζώων, ὁ Ζωροάστρης ἐθέσπισε συντεχνίας ὑφαντουργῶν, ἀπαγορεύων τὴν χρῆσιν τῆς δορᾶς τῶν ζώων πέραν τῆς ὑποδηματοποιίας, τῆς χαλινοποιίας καὶ τῆς ἀσπιδουργίας. Ὡς ὁ Πυθαγόρας, οἱ χριστιανοὶ πατέρες καὶ ὁ σπουδαῖος σύγχρονος διδάσκαλος Σπυρ. Νάγος (2.), ὁ Ζωροάστρης ἐθέσπισε μακρὰς νηστείας καὶ ἀποχὰς κρεοφαγίας. Ἐκήρυξε τὴν ἀτομικὴν καθαριότητα, ἀποσυνδέσας τὰ λουτρὰ ἐκ τῆς πρακτικῆς καὶ ὑγιεινῆς αὐτῶν μόνον σημασίας, καθιερώνων ταῦτα ὡς ψυχικὰ καθαρτήρια ὕδατος. Πολλοὶ Πέρσαι, κατ᾿ ἔτος καὶ κατ᾿ ἔθος, προέβαινον εἰς ἱεραποδημίας, προκειμένου νὰ λουσθοῦν τελετουργικῶς, ὄχι εἰς αἶμα ζώων, ἀλλὰ εἰς τὰς πηγὰς τῶν μεγάλων περσικῶν ποταμῶν, τοῦ Ἀμοὺ Νταρία καὶ τοῦ Ἰαξάρη.

Ἀργῶς, ἐπωδύνως καὶ σταθερῶς, ἀνεδιετάχθη ἡ ἀβεστικὴ θρησκεία, πλεῖστοι δὲ σημαίνοντες καὶ μὴ Πέρσαι, ἐμυήθησαν εἰς τὰς ἀρχὰς μιᾶς ὑγιειᾶς πνευματοδοξίας, μιᾶς ἠθικῆς ὑπεροχῆς καὶ τὸ σπουδαιότερον, μιᾶς ὡς θὰ ἐλέγετο σήμερον οἰκολογικῆς περὶ τὸν βίον ἀντιλήψεως. Ἐξωτερικὰ αὐτῶν τῶν ἀρχῶν χαρακτηριστικὰ, πέραν τῆς καθαριότητος, ἦσαν ἐπίσης μία ἐπηυξημένη ἀντίληψις τοῦ κύρους καὶ τῆς ἀξιοπρεπείας τῶν γυναικῶν. Ἂν ἐξαιρέσωμε τὴν ὕπαρξιν χαρεμίων, μόνον διὰ τοὺς βασιλεῖς καὶ τοὺς εὐγενεῖς, λόγῳ τῶν ἀναγκῶν τῆς διαδοχῆς καὶ τῆς μεγάλης βρεφικῆς θνησιμότητος, ἡ γυνὴ ἰσοτιμᾶτο τῷ ἀνδρὶ, ἀπολαύουσα μεγάλης ἀξιοπρεπείας. Ἐν τῇ περσικῇ ἱστορία δὲν συναντῶμε βιασμοὺς γυναικῶν καὶ λοιπὰς ταπεινώσεις αὐτῶν. 

Ἡ προαναφερθεῖσα ζωροαστρικὴ καθαριότης, δὲν ἐξηντλεῖτο εἰς τὰς ἀτομικὰς συνηθείας. Φιλοσοφικῶς ἐξετείνετο καὶ εἰς τὸ ἀμόλυντον τοῦ φυσικοῦ τετραστοιχειακοῦ. Θεωροῦντες αἴφνης τὸν νεκρὸν ὡς ὑπέρτατον μόλυσμα, ἐπεφύλασσον αὐτῷ τύχην ἀσυνήθη. Οὔτε ἔθαπτον, οὔτε ἔκαιον, οὔτε ἔρριπτον εἰς τὰ ὕδατα τὸν νεκρὸν ὡς οἱ γείτονές των Ἰνδοί. Τὰ σκηνώματα ἐξετίθεντο εἰς ὑψηλοὺς πύργους, τοὺς καὶ σήμερον λεγομένους Ντάχμας, ὅπου τὰ νεκροφάγα ὄρνεα ἐκπροσωποῦντα τὴν γενέτειρα Φύσιν ἐλάμβανον τὰ τροφεῖα των.

Ἰσχυρὰν διακρίνομε τὴν ἐπιρροὴν ἐν τῷ σημείῳ τοῦτο πρὸς τὸν ἡμέτερον Ἡράκλειτον. Καὶ οὗτος, ὑπερεξαίρων τὴν ἱερότητα καὶ τὴν πρωταρχικότητα τοῦ στοιχείου Πῦρ, ἐλεεινολογεῖ τὸν νεκρὸν, ὡς μίασμα καὶ ἀπόβλητον (3.).

Πέραν παντὸς ὅμως ἄλλου, ὡς διαβάζομε κυρίως ἐν τῇ Κύρου Παιδείᾳ τοῦ Ξενοφῶντος, ἐν τῇ ζωροαστρικῇ πρακτικῇ, συναντῶμεν ὡς μόνιμον ἐπῳδόν, τὴν κατηγορικὴν προσταγήν, περὶ μιᾶς «ἄνευ ὁρίων ἀναζητήσεως τῆς ἀληθείας». Τόσον ὁ Ξενοφών, ὅσον καὶ ἄλλοι μεταγενέστεροι μελετηταὶ τῶν περσικῶν ζωροαστρικῶν ἠθῶν, μᾶς πληροφοροῦν ὅτι ἡ προσταγὴ αὕτη δὲν ἐμομιοποιεῖτο, ὡς δυστυχῶς συνηθέστατα συμβαίνει παρ᾿  ἡμῖν, ἀλλὰ ἐξησκεῖτο ἐν τῷ πρακτικῷ βίῳ.

Ὡς οἱ Λακεδαιμόνιοι ἐξήσκουν τὰ τέκνα των εἰς τὰς πολεμικὰς ἀρετὰς διὰ τῶν λογῆς εἰκονικῶν πολεμικῶν ἐξασκημάτων, οὔτω καὶ οἱ ζωροαστρισταὶ Πέρσαι ἐφήρμοζαν παιδευτικὰς πρακτικὰς, προκειμένου νὰ δοκιμασθῇ καὶ νὰ καλλιεργηθῇ ἡ φιλαλήθεια τῶν νέων.

Τὸ γενικὸν τοῦτο πνεῦμα ἠθικῆς κατευθύνσεως –καὶ τοῦτο ἔχει ἰδιαιτέραν ἐσωτεριστικὴν ἀξίαν-, συντόμως παρήγαγε σπουδαῖα ἀποτελέσματα ἐπὶ τοῦ πρακτικοῦ βίου. Ἤρχισε μία ἐκπληκτικὴ ἐξάνθισις τῶν ἐπιστημῶν καὶ τῆς καθ᾿ ὅλου ἐρεύνης. Τὸ μασδαϊκὸν ἱερατεῖον, οἱ λεγόμενοι Μάγοι, ἀπὸ ἁπλοὶ σαμάνοι, μετεσχηματίσθησαν εἰς πανεπιστήμονας σοφούς, ὑπὸ τὸ ἠθικὸν κράτος τοῦ ζωροαστρισμοῦ. Ἡ ἐξάνθισις αὕτη παρεσκεύασε τὸ ἰδεολογικὸν ἐκεῖνον ὑπόβαθρον, ὅπερ ἔμελε νὰ παράσχῃ, πρὸς δόξαν τοῦ περσικοῦ ἔθνους, τὴν σύντομον τριῶν αἰώνων αὐτοκρατορίαν τῶν Ἀχαιμενιδῶν. Ἂν, χωρὶς νὰ ὑποβαθμισθῇ ἡ δόξα τοῦ ἡμετέρου ἔθνους καὶ νὰ φθάσωμεν εἰς τὰς ἀκρότητας τοῦ περσολάτρου κόμιτος Ἀρθούρου ντὲ Γκομπινώ, τοῦ φρονοῦντος ὡς ἀτυχὲς ἱστορικὸν ἐπεισόδιον τὴν Σαλαμίνα, ἂν λέγω ἀφήσωμε νὰ κατακαθίσῃ ὁ κουρνιαχτὸς τῶν δρεπανηφόρων ἁρμάτων καὶ νὰ σβύσουν οἱ φοβεροὶ ἀθηναϊκοὶ παιᾶνες, ἂν στραφῶμεν ὡς Ἕλληνες μὴ βλέποντες τὸ κακὸν ἀμιγὲς τοῦ καλοῦ, πρὸς τὸ περσικὸν, αὐτοκρατορικόν, ζωροαστρικὸν κεκτημένον, δυνάμεθα νὰ ἀναγνωρίσωμεν ἐν αὐτῷ, τὸ πρῶτον πολυεθνικὸν κρατικὸν ἀρχέτυπον τῆς ἐφαρμογῆς τῶν κοινωνικῶν ἐκείνων ἀρετῶν, τὰς ὁποίας τὰ κατὰ καιροὺς ἐλεύθερα πνεύματα ἐπλήρωσαν δι᾿ αἵματος, διὰ βεβήλων ὕβρεων καὶ κατηγοριῶν.

Δὲν ὑφίστανται ἀρχαὶ καὶ θέσεις περὶ ἐλευθερίας, ἰσότητος καὶ ἀδελφοσύνης ἐν τῇ ζωροαστρικῇ διδασκαλίᾳ. Αἱ ἀρεταὶ αὗται ἀνήκουν ἐξ ὁλοκλήρου εἰς τὸν εὐρωπαϊκὸν Διαφωτισμόν καὶ τυγχάνουν προϊόντα δυσεύρετα ἀκόμη καὶ σήμερον...

Οἱ ζωροαστρισταὶ Πέρσαι ὅμως πιστεύω, ὑπὲρ πᾶν ἄλλον ἔθνος, ἐτίμων τὴν ἀρετὴν τῆς Ἀνοχῆς, τῆς primae materiae ταύτης πάσης μελούσης ἀνθρωπιστικῆς ἐξελίξεως. Μίαν ἀνοχὴν χαλιναγωγουμένην ὑπὸ τοῦ πνεύματος τῆς Φιλαληθείας. Μίαν ἀνοχὴν ἐπιτρέπουσαν πρωτοφανεῖς ἐν τῇ ἱστορίᾳ ἐκδηλώσεις.

Ἄς μὴ σταθῶμεν εἰς τὸ πῶς ἀντιμετωπίζοντο οἱ παλαιοὶ τρομεροὶ ἐχθροὶ τῆς αὐτοκρατορίας, ὡς ὁ ἐξ Ἀθηνῶν ἐξόριστος Θεμιστοκλῆς ἐπὶ παραδείγματι. Τοῦτο θὰ ἠδύνατό τις νὰ εἴπῃ ὅτι ἀπετέλει στοιχεῖον ὑψηλῆς πολιτικῆς. Ἄς μὴ σταθῶμεν εἰς τὸ πῶς ἐπετρέπετο ἡ ἀπρόσκοπτος λατρεία πάσης θεότητος καὶ ἡ πρωτοφανὴς κρατικὴ ἐπιχορήγησις τοῦ ζωροαστρικοῦ κράτους πρὸς πᾶν ἀλλότριον ἱερὸν καὶ πᾶν ἱερατεῖον. Τοῦτο δύναται νὰ θεωρηθῇ ὡς «διπλωματία», εὐκόλως ἀναγνωριζομένη π.χ. εἰς τοὺς «περιέργους» κατὰ καιροὺς χρησμοὺς τοῦ πλουσιοπαρόχως ἐπιχορηγουμένου διὰ περσικοῦ χρυσοῦ δελφικοῦ μαντείου.

Ἄς τὰ παραβλέψωμεν ὅλα αὐτά. Ἄς τὰ θεωρήσωμεν ὄχι ὡς ἀγαθὰ τοῦ ζωροαστρικοῦ πολιτισμοῦ, ἀλλὰ ὡς διοικητικὰ τεχνάσματα μιᾶς αὐτοκρατορίας, ἡ ὁποία «ἔτυχε» νὰ ἔχῃ ζωροαστρικὸν ἰδεολογικὸν καὶ θρησκευτικὸν ὑπόβαθρον. Τεχνάσματα ἑνὸς «Μεγάλου Βασιλέως», ζητοῦντος τὴν πίστην καὶ τὴν λατρείαν τῶν ὑπηκόων του δίκην «Θεοῦ», ἀφήνοντος ὅμως κατὰ μέρος πᾶσαν ματαιόδοξον ἐξωτερικὴν ἐκδήλωσιν τῆς λατρείας ταύτης. Μάλιστα! Ὁ «Μέγας Βασιλεὺς» ἦτο ἕνας θεὸς χωρὶς ἱερατεῖον, χωρὶς ναούς. Ἀπέθνησκεν ὅμως κανονικῶς, ὁδευούσης τῆς ψυχῆς του εἰς τὸν παράδεισον (ὁ ὁποῖος εἶναι περσικὴ λέξις), εἰς τὸν παράδεισον τοῦ ἀγαθοῦ Ὠρομάσδου καὶ δὲν μετενσαρκοῦτο εἰς τὸν διαδοχόν του. Δὲν δυνάμεθα νὰ εἴπωμε τὸ αὐτὸ καὶ διὰ τὸν διάδοχον τοῦ τελευταίου Ἀχαιμενίδου Μεγάλου Βασιλέως, ὅστις μάλιστα ἦτο καὶ μαθητὴς τοῦ Ἀριστοτέλους. Οὗτος καὶ ναοὺς ἤγειρε εἰς ἑαυτοῦ δόξαν καὶ λατρείαν, ἀλλὰ καὶ εἰς λατρείαν τοῦ ἀγαπητοῦ του φίλου, ἀλλὰ καὶ τοῦ προσφιλοῦς του ἵππου.

Τὶ νὰ εἴπωμεν δὲ διὰ τὸν Ἀντίοχον τὸν Ἐπιφανῆ, τὸν ἐγείραντα τὸν ἄθλιον ἀδριάντα του ἐντὸς τοῦ Ναοῦ τῶν Ἱεροσολύμων;

Ἡ ἀνοχὴ τῶν ζωροαστριστῶν Περσῶν, δὲν χρειάζεται τὸν βασιλικὸν μανδύαν. Αἰῶνας μετὰ τὰ προλεχθέντα καὶ προτοῦ ἐπιπέσει καὶ ἐπὶ τοῦ σπουδαίου αὐτοῦ ἔθνους ἡ θρησκευτικὴ  πανώλης τῆς ἀραβικῆς ἐρήμου, ἀνέλαμψεν ἡ σύντομος καὶ εὔθραυστος δυναστεία τῶν Σασσανιδῶν. Καὶ αὐτοὺς δυστυχῶς ἡμεῖς οἱ Ἕλληνες, τοὺς γνωρίζομεν ἐκ τῶν ἐπικῶν πολέμων τοῦ αὐτοκράτορος Ἡρακλείου, στιγματισθέντας ὡς δαίμονας τῆς κολάσεως. 
Ἐλάχιστοι μνημονεύουν τὸ γεγονὸς, ὅτι τὸ περσικὸν τοῦτο κράτος ἀπέβη ἡ κιβωτὸς τῆς ἀρχαίας ἑλληνικῆς σοφίας, ὅτε ὁ κτηνώδης καὶ μισόκαλλος φανατισμὸς τῶν Ῥωμαίων αὐτοκρατόρων, ἐξαπέλυσε φρικώδη διωγμὸν κατὰ τοῦ πολιτισμοῦ, κλείσας τὴν Πλατωνικὴν Ἀκαδημείαν τῶν Ἀθηνῶν, καταδιώξας τοὺς φιλοσόφους καὶ τοὺς ἐπιστήμονας, κρημνίσας τὰ ἀρχαῖα ἱερά.

Τὸτε ὁ σπουδαῖος βασιλεὺς τῆς Περσίας Χοσρόης, προσέφερε καταφύγιον εἰς τοὺς διωκομένους σοφοὺς, ἱδρύσας μάλιστα καὶ τὴν πρώτην πανεπιστημιούπολιν τῆς ἱστορίας, τὴν Γκουντισαπούρ (4.), ἀλλὰ καὶ ἐγκαταστήσας πολλοὺς εἰς τὴν πρωτεύουσάν του Κτησιφῶντα, τὴν Νίσιβιν τῆς Μεσοποταμίας καὶ ἀλλαχοῦ. Ἐκεῖ ὑπὸ τὰς φιλοστόργους πτερύγας τοῦ περσικοῦ καὶ ζωροαστρικοῦ παγωνίου, ἀνεσυντάχθη ὁ ἀνθρωπισμός, ἀνεψύχθη ἡ φιλοσοφία, ἀνένηψαν αἱ ἀποκαμωμέναι ἐπιστῆμαι. Ἐκεῖ συνηντήθη διὰ δευτέραν φορὰν ἀπὸ τοῦ Ἀλεξάνδρου, τὸ Ἑλληνικὸν καὶ τὸ ζωροαστρικὸν πνεῦμα, ἐκεῖ ἀντηλάγησαν σπουδαῖαι ἐμπειρίαι καὶ ἀγαθά, τὰ ὁποῖα μελλοντικῶς θὰ διέγραφον τὸν θαυμαστὸν κύκλον τῆς περιπετείας τοῦ ἀρχαίου ἑλληνικοῦ πνεύματος, διὰ τῶν κατακτητῶν Ἀράβων καὶ δι᾿ αὐτῶν πάλιν εἰς τὴν Εὐρώπην διὰ τῆς Ἱσπανίας, μετὰ μακρὰν, ὀδυνηράν, ἀλλὰ καὶ γόνιμον ἐξορίαν.

Πρόκειται διὰ μίαν ἐποποιίαν τὴν ὁποίαν οὐδεὶς Ὅμηρος εὑρέθη νὰ ψάλῃ. Πρόκειται δι᾿ ἕν τέμενος ἀνεγερθὲν εἰς δόξαν τῆς ὑπερόχου ζωροαστρικῆς ἀρετῆς τῆς Ἀνοχῆς, τῆς νυμφικῆς ἐκείνης παστᾶδος, ἐφ᾿ ἧς τελοῦνται αἱ ὑπέροχοι ἐρωτικαὶ συναντήσεις τοῦ πνεύματος. Ἐπὶ τῆς ὁποίας ὁ ἵμερος τῆς Σοφίας συνερχόμενος εἰς ἄλαγνον συνουσίαν πρὸς τὴν ἔμφυτον καὶ ὑγιειᾶ ἐπιθυμίαν τοῦ ἀνθρώπου νὰ γνωρίσῃ, γεννοῦν τὸ ἐκλεκτώτερον τέκνον των, τὸν Πολιτισμόν.

Ὁλίγοι οἱ ζωροαστρισταὶ τῆς σήμερον, ἐκλεκτὰ ἀπομεινάρια μιᾶς ἄλλοτε κραταιᾶς ἠθικῆς θρησκείας, διωγμένοι κυρίως ὑπὸ τοῦ μουσουλμανισμοῦ -καὶ ὄχι μόνον-, ὡς Πάρσοι εἰς τὰς Ἰνδίας καὶ τὴν Βρετανίαν, ὡς Ζαρτόστι εἰς τὸ μισαλλόδοξον Ἰράν, ὑψώνουν τὸ ἠθικὸν των ἀνάστημα, ἐκπροσωπούμενοι ὑπὸ σπουδαίων ἀνθρώπων, ὄχι ἀπομονωμένων εἰς τὰ πλαίσια μιᾶς μίζερης σέκτας, ἀλλὰ δρώντων ὡς ἐπιστήμονες, ὡς στοχασταί, ἐντὸς τοῦ ταχύτατα ὁμογενοποιουμένου καὶ θλιβεροῦ μας κόσμου.

ΥΠΟΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ:
1. Histoire De La Religion Et De La Philosophie Zoroastriennes. Editions du Rocher, 1984.
2. Σπ. Νάγου. Περὶ ἀκρεοφαγίας.
3. «Νέκυες ἐκβλητότεροι κοπρίων».
4. Ἐκεῖ ἐλειτούργησεν ἡ Ἀκαδημεία, περσιστὶ دانشگاه گنديشاپور Dânešgâh Gondišâpur. Ἀρχικὸς πυρὴν ἦτο μία δρᾶξ ἑπτὰ φιλοσόφων, φυγάδων ἐκ τῆς Ἀκαδημείας τῶν Ἀθηνῶν. Περισσότερα εἰς http://en.wikipedia.org/wiki/Academy_of_Gundishapur.

 

Ἐνδεικτικὴ Βιβλιογραφία:

Mary Settegast: When Zarathustra Spoke: The Reformation Of Neolithic Culture And Religion. Mazda Pub, 2005.

Babak Alikhani: Mihr Dar Iran Va Hind-I Bastan: Majmuah-I Maqalat. Quqnus, 2005.

Mehrborzin Soroushian: The Fire Within Atas-E Dorun: Jamshid Soroush Soroushian. 2003.

Laina Farhat-Holzman: Strange Birds from Zoroaster's Nest: An Overview of Revealed Religions. Nonetheless Pr., 2003.

Carlo G. Cereti: Atas-E Dorun: The Fire within Featuring 45 Papers on Various Aspects of the Culture, History, and Religion of Ancient Iran. 1stBooks, 2003.

Roshan Rivetna: The Legacy of Zarathushtra: An Introduction to the Religion, History and Culture of the Zarathushtis (Zoroastrians). Federation of the Zoroastrian Associations of North America, 2002.

Albert De Jong: Traditions of the Magi: Zoroastrianism in Greek and Latin Literature. Brill Academic Pub, 1998.

John R. Hinnells: Zoroastrians in Britain. Oxford Univ Pr., 1996.

Mary Boyce: A History of Zoroastrianism: The Early Period. Brill Academic Pub., 1996.

Shaul Shaked: From Zoroastrian Iran to Islam: Studies in Religious History and Intercultural Contacts. Variorum, 1995.

M. Boyce-Frantz Grenet: A History of Zoroastrianism: Zoroastrianism Under Macedonian and Roman Rule. Brill Academic Pub, 1991.

Jurgen Hampel: Medizin Der Zoroastrier Im Vorislamischen Iran. Matthiesen, 1984.

Mary Boyce:  Zoroastrians, Their Religious Beliefs and Practices. Routledge Kegan & Paul, 1979.

Wilhelm Geiger: Zarathushtra in the Gathas and in the Greek and Roman Classics. Ams Pr Inc., 1974.