Προμηθεύς.

Ὁ Μύθος(;) τοῦ Προμηθέως.

...τὸ μὲν αὖτις ἐὺς πάις Ἰαπετοῖο

ἔκλεψ' ἀνθρώποισι Διὸς παρὰ μητιόεντος...

Ἡσίοδ. «Ἔργα καὶ Ἡμέραι», 50-53.

βʹ. Αἱ πηγαί.

-Ἡσίοδος. Θεογονία, 507-616.

-Αἰσχύλος. Προμηθεὺς Δεσμώτης, 199-258, 436-506.

-Πλάτων. Πρωταγόρας, 320d-322a.

-Ἀπολλώνιος ὁ Ῥόδιος. 1247-1259.

-Ἀπολλόδωρος. 1,20 & 1,45-46 & 2,83-85 & 2,119.

-Λουκιανός. Προμηθεύς.

-Παυσανίας. 10,4,4.

-Αἰλιανός Κλαύδιος. Περὶ ζώων ἰδιότητος, 6,51,1.

γʹ. Ἡ σημασία τῆς μορφῆς τοῦ Προμηθέως.

Εἰς τὴν ἀρχαιοελληνικὴν θρησκευτικὴν-μυθικὴν παράδοσιν, ἀνιχνεύονται μορφαὶ σχετικαὶ πρὸς τὴν κατεργασίαν καὶ τὴν μορφοποίησιν τῆς ὕλης.

Εἰς τὰς μορφὰς αὐτὰς περιλαμβάνονται,  ἡ τοῦ Ἠφαίστου, τοῦ Προμηθέως καὶ τῶν δαιμόνων Τελχίνων. Οὗτοι ὅλοι, κατέχουν τέχνας κατεργασίας τῶν λογῆς μορφῶν τῆς ὕλης, ὅμως οἱ ἀποδέκται τῶν ὑπηρεσιῶν των δὲν ταυτίζονται.

Ὁ μὲν Ἤφαιστος εἶναι κατὰ βάσιν ὁ τεχνίτης τῶν θεῶν καὶ κατ' ἐξαίρεσιν, (μεσολαβήσει θεοῦ), κάποιων ἡρώων-ἡμιθέων, οἱ δὲ Τελχίνες[1] παρέχουν τὰς κρυφίους γνώσεις των ὑπὸ προϋποθέσεις καὶ ἡ ὅλη παρουσία των συχνάκις προσλαμβάνει κακοποιὸν χαρακτῆρα. Θὰ ἠδύνατό τις νὰ εἴπῃ ἀσφαλῶς, ὅτι οἱ δαίμονες οὗτοι ἐκπροσωποῦν τὴν ὑπὸ ἀνταλλάγματα παροχὴν τεχνογνωσίας[2], θέμα τὸ ὁποῖον καθεαυτὸ θὰ ἠδύνατο νὰ ἀποτελέσῃ πεδίον ἀτελευτήτων συζητήσεων ἤ ἐκδιπλώσεως στοχασμῶν.

Ἐκεῖνον ὅπερ διαφοροποιεῖ τὴν μορφὴν τοῦ Προμηθέως ἔναντι τῶν ὑπολοίπων «τεχνουργῶν», εἶναι τὸ στοιχεῖον τῆς ἀνιδιοτελοῦς καὶ ἀνεντάλτου προσφορᾶς, τοῦ οἴκτου ἔναντι πλασμάτων τὰ ὁποῖα ἔχουν τὰς προϋποθέσεις τῆς ἀναπτύξεως, πλὴν ὅμως τηροῦνται ἐβυθισμένα ἐν τῷ σκότει καὶ κυρίως, τὸ στοιχεῖον τῆς ἐμφυσήσεως, πέραν τῆς παροχῆς μορφῆς, ψυχῆς καὶ πνεύματος.

Ἐν τῷ προμηθεϊκῷ «μύθῳ» τὸ πνεῦμα τῆς Γνώσεως, συμβολίζεται διὰ τοῦ πυρός. Τὸ πῦρ «κλέπτεται» χάριν τοῦ ἄνθρώπου, ὁ ὁποῖος ἔχει ἀφεθεῖ ὑπὸ τοῦ Διὸς γυμνός, ἄτεχνος καὶ ἐμπερίστατος. Τὸ σχέδιον τοῦ Διὸς εἶναι θὰ ἠδύνατό τις νὰ εἴπῃ «ρεφορμιστικόν». Τὸ δημιούργημα τοῦ Προμηθέως, ὁ ἄνθρωπος, δὲν ἰκανοποιεῖ τὸν Δία, δι' ὅ καὶ τὸν προορίζει εἰς ἀφανισμόν. Μάλιστα μεθοδεύει τὴν δημιουργίαν ἑνὸς ἄλλου εἴδους, τὸ ὁποῖον θὰ ἀντικαταστήσῃ τὸν ἄνθρωπον. Ὁ Προμηθεὺς οἰκτίρει τὸν ἄνθρωπον καὶ κλέπτει ἐντὸς καλάμου ὑπὲρ αὐτοῦ, τὸ συμβολιζόμενον διὰ τοῦ πυρὸς στοιχεῖον τῆς Γνώσεως. Τὴν συνέχειαν τοῦ μύθου παρέλκει νὰ τὴν ἀναπτύξωμε.

Ἐκεῖνον τὸ ὁποῖον ἐντυπωσιάζει εἰς τὸν Προμηθέα εἶναι ἡ ἐτυμολογικὴ προσέγγισις τοῦ ὀνόματός του.

Χωρὶς νὰ δύναταί τις νὰ καταρρίψῃ τὴν καθιερωμένην ἐκδοχὴν τῶν λέξεων πρὸ και μῆτις, δὲν θὰ ἦτο παραβλεπτέα ἡ σανσκριτικὴ[3] λέξις pramanthas. Ρramanthas εἶναι τὸ ὄνομα τοῦ πρωθιερέως τοῦ ἀρείου θεοῦ τοῦ πυρὸς Agni, ὁ  ὁποῖος πρωθιερεὺς ἦτο ἁρμόδιος διὰ τὴν ἁφὴν καὶ διατήρησιν τοῦ ἱεροῦ πυρός. Κυριολεκτικῶς μάλιστα, pramanthas εἶναι τὸ εἶδος ἐκεῖνον τοῦ καλάμου, ἐντὸς τοῦ ὁποίου δύναται νὰ ἀποκρυβῇ καὶ νὰ διατηρηθῇ τὸ πῦρ!...

Ἀκόμη συγγενεῖς τοῦ Προμηθέως ἀνιχνεύομεν καὶ εἰς ἄλλας θρησκειακὰς ἑνότητας. Καὶ ἄν μὲν τὸν ἀνευρίσκομεν ὡς ἐλαφρῶς grottesque καὶ ἐωσφορικὴν μορφὴν εἰς τὴν νορδικὴν θεότητα τοῦ Loge, ἐν Αἰγύπτῳ προσλαμβάνει τὴν πλέον ἐξηρμένην καὶ ὑπερθετικὴν ἐκδοχήν.

Ἐν Αἰγύπτῳ, εἰς τὰς ἀρχὰς τῆς Δυναστικῆς Περιόδου καὶ ἐν τῇ μεμφιτικῇ παραδόσει[4], ὁ θεὸς  Ptah ἤ Φθᾶ, εἶναι ὁ ποιητὴς

τοῦ Σύμπαντος. Ἐκαλεῖτο «ὁ Παμμέγιστος Ἀχρονολόγητος Θεὸς» καὶ     «Πατὴρ Πατέρων» γεγραμμένος διὰ τῶν φωνητικῶν Φ καὶ Τ, τέσσαρας φορὰς, καταδεικνυομένης τοιουτοτρόπως

τῆς ἀρχαιότητός του. Εἶναι ὁ «Πατὴρ τῶν Ἀπαρχῶν», «ὁ Γεννήτωρ τοῦ Ἡλιακοῦ καὶ Σεληνιακοῦ Ὠοῦ», «ὁ Κύριος τοῦ   Maãt»-τῆς νεκρικῆς λέμβου.  «Ὁ Βασιλεὺς τῶν Δύο Ἐπικρατειῶν», «ὁ θεὸς τοῦ Κάλλους, ὁ ποιήσας τὴν ἑαυτοῦ μορφήν», «ὁ μορφοποιήσας τὸ ἑαυτοῦ σῶμα, τὸν Δίσκον τοῦ Οὐρανοῦ, τὸν φωτίζοντα τὴν Αἴγυπτον διὰ τοῦ πυρὸς τῶν δύο ὀφθαλμῶν του». Ἦτο καὶ ὁ «Mέγας Οὐράνιος Μεταλλουργὸς καὶ ὁ Ὕπατος Σφραγιδοποιὸς καὶ Γλύπτης τῶν Θεῶν». Ἦτο ὁ Ἀρχιτέκτων τοῦ Σύμπαντος, ὁ σχεδιάζων τὸν ἀρχέτυπον παντὸς ἐν τῷ Σύμπαντι δημιουργήματος. Ἐσχημάτιζε τὰ ἀνθρώπινα σώματα αὐτοῦ τοῦ κόσμου, ὡς ἐπίσης καὶ τὰ νέα σώματα, τὰ ὑποδεχόμενα τὰς ψυχὰς αἱ ὁποῖαι εἰσήρχοντο εἰς τὸ Ţuat, τὸν Μεταθανάτιον Κόσμον. Εἶναι κατὰ τὴν Θηβαϊκὴν Νεκρόβιβλον, ὁ ἀνοίγων διὰ τοῦ μεταλλικοῦ του ἐργαλείου, τὸ στόμα τοῦ νεκροῦ, ὁ ἀνασύρων τὴν ψυχὴν ἐκ τοῦ ἐσωτέρου ἀνθρώπου πρὸς τὰ χείλη.

Ὁ ἑλληνικὸς Προμηθεὺς ἐνέπνευσε τὰς κορυφὰς τῆς ἀνθρωπίνης διανοήσεως. Ὁ Χαίλντερλιν, ὁ Βύρων, ὁ Γκαῖτε, ἡ Μαίρη Σέλεϋ τοῦ ἀφιέρωσαν ποιήσεις, δοκίμια καὶ ἀλληγορίας. Ὁ Μπετόβεν ἐτόνισε τὰ «Πλάσματα τοῦ Προμηθέως» καὶ ὁ Σκριάμπιν συνέθεσε τὸ συμφωνικὸν ποίημα «Προμηθεύς», χάριν τοῦ ὁποίου ἐφηῦρε καὶ πρωτότυπον μηχάνημα χρωματικῆς μουσικῆς. Τὸ ἀνθρώπινον ὑποσυνείδητον ἐπὶ τῷ ἀκούσματι τῆς λέξεως Προμηθεύς, αἵρεται αὐτομάτως πρὸς κάτι τὸ ἐξηρμένον, τὸ ἀγαθόν, τὸ πάσχον ὑπὲρ ἀνθρώπου, τὸ σωτηριῶδες.

---

[1] Τελχῖνες. Οἱ πρῶτοι ἐργασθέντες τὰ μέταλλα, ὡς οἱ ὑπερβόρειοι νάνοι Duergar ἐργάται τῶν μεταλλείων. Λόγῳ τῆς ὑπὸ τὴν γῆν δραστηριότητός των, ἐγνώριζον τὰ θαμμένα μυστικὰ, θησαυρούς, κοιτάσματα κλπ., ἀποκαλύπτοντες ταῦτα, ἔναντι ἀνοσίων ἀνταλλαγμάτων. Παρὰ Διοδόρῳ τῷ Σικελιώτῃ 5.55, Τελχίνειος, προσων. τοῦ Ἀπόλλωνος καὶ τῆς Ἥρας. Ἀλλὰ προσοχή!, κατὰ Σούδαν: «Τελχῖνες, πονηροὶ δαίμονες, ἢ ἄνθρωποι φθονεροὶ καὶ βάσκανοι…», ἀλλὰ καὶ ἐφευρέται τῆς γραφῆς: Σχολιαστοῦ ἐν Αισχύλῳ, «…τελχῖνες σῆτες βίβλων, ἐπὶ τῶν γραμματικῶν…».

[2] Τὰ ἀνταλλάγματα τῆς Γνώσεως εἶναι κατὰ κανόνα βαρύτατα ἐν τῇ παγκοσμίῳ μυθολογία. Ἀπώλεια φυσικῆς ὁράσεως, ἡ ἄλλων ἀγαθῶν. Ἐν τῇ νορδικῇ παραδόσει, ὁ Βόταν ἤ Ὄντιν, προκειμένου νὰ τὴν ἀποκτήσῃ ἐκ τῆς Γαίας-Erda θυσιάζει τὸν ἕνα ὀφθαλμὸν του. Μάντεις ὡς ὁ Ἐπιμενίδης περιπίπτουν εἰς προσωρινὸν ὕπνον τεσσαράκοντα ἐτῶν, ὁ δὲ Τειρεσίας ὑπόκειται εἰς ἀλλαγὴν φύλου... Οἱ μαστοὶ του ἔκτοτε ἐθήλασαν πολλοὺς μάρτυρας καὶ σκαπανεῖς τῆς γνώσεως, διὰ γάλακτος πικροτάτου...

[3] www.banglapedia.search.com.bd/HT/S_0654.HTM

[4] The Book of the Dead.  The Hieroglyphic Transcript of the Papyrus of ANI, the Translation into English & An Introduction by E.A. WALLIS BUDGE, Late Keeper of the Egyptian and Assyrian Antiquities in The British Museum. University Books inc. Secaucus, N. Jersey